مهروماه

کنجکاوی و سوالات بشر هیچوقت تمامی نداشته و همچنان ادامه دارد. این احساس گاه وسوسه هایی را با خود به همراه می آورد و تو را راهیِ مقاصدی می کند که رازهایی را در سینه دارند. اگر نیروی کنجکاوی قوی تر باشد دیگر فرقی نمی کند این مقاصد در کدامین نقطه جای دارند. آنچه مهم به نظر می رسد سوالاتی است که مدام تکرار می شوند بدون اینکه پاسخی را به دنبال داشته باشند.

رمزآلودها در جای جای این دنیا بساط خود را پهن کرده اند تا ذهن بشر را به چالش بکشند؛ گاه این رمز و راز ها در دل تاریخ جای دارند و همچون راز سر به مهری در کتب تاریخی به خواب رفته اند. گاهی رازآلودگی ها لباسی از جنس طبیعت بر تن می کنند و در پس زیبایی های خود، پاسخ سوالات ما را پنهان می سازند.

در گوشه ای از سرزمین پهناور ایران نیز یکی از رازهای دنیا در قالب دریاچه ای فیروزه فام و آرام خودش را به نمایش گذاشته است. دریاچه ای که به محض دیدنش محو زیبایی و آرامش آن خواهید شد. اما اشتباه نکنید آنچه پیش روی شما قرار می گیرد در قلب خود رازهایی را مدفون کرده است که به این سادگی ها خودشان را نشان نمی دهند. این رازها بسیاری را به سوی این مکان کشانده اما تا به امروز هیچ کس نتوانسته مرزها را در هم شکند و به این اسرار نفوذ کند.

راهی یکی از اماکن رمزآلود ایران هستیم تا شاید پاسخ سوالاتمان را بیابیم...

باید به استان آذربایجان غربی و شهر تکاب سفر کنیم تا به دریاچه تخت سلیمان برسیم.

رمز و رازهایی ناشناخته در قلب یک محوطه باستانی
در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهر تکاب محوطه ای باستانی قرار دارد که از 1600 سال پیش میزبان سازه هایی مقدس در میان حصارهای خود بوده است. بهرام پنجم ساسانی این محوطه را همچون یک شهر بنا نهاد و 70 سال پس از وی، قباد اول به گسترش بناهای آن پرداخت تا اینکه در زمان خسرو انوشیروان ساسانی به اوج عظمت خود رسید.

کشف نشانه ها و بقایای حضور انسان از هزاره اول قبل از میلاد تا قرن 11 هجری قمری در این وسعت 12 هكتاری رمز و رازهای شهر را برای کارشناسان آشکار ساخته است. انسان ها برای روزگاری طولانی از این مجموعه به عنوان سکونتگاه برای خود استفاده می کردند و باورهای مذهبی درباره ی آن، نشان از اهمیت شهر در طول تاریخ دارد.

تخت سلیمان به باور بسیاری، محل تولد زرتشت به حساب می آمده و احداث آتشكده آذرگشنسب در این محوطه به عنوان مهم ترین معبد مورد احترام ایرانیان زرتشتی در زمان ساسانیان می تواند مهر تاییدی برای این باور باشد. این آتشکده در حیات سیاسی- اجتماعی ساسانیان نقش مهمی داشت و شعله های آتش جاویدان آن به مدت هفت قرن خاموش نشد تا به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت محسوب شود.

از سوی دیگر افرادی معتقدند که این شهر محل نگهداری جام مقدس حضرت مسیح بوده است که در آخرین شامگاه حیاتش از آن می نوشد. این جام، به جام گرال شهرت دارد اما هنوز اثری از آن در تخت سلیمان دیده نشده است.

باوری عامیانه نیز این شهر را محل سکونت سلیمان نبی می داند و به این موضوع اشاره دارد که نیروهایی فرازمینی به دستور حضرت سلیمان سازه هایی عظیم را در آنجا بنا نهاده اند که انسان از عهده ی ایجاد آنها بر نمی آید.

به جر بقایای زندگی شهری و آثار به جا مانده از انسان ها، سازه های باقیمانده در این محوطه شامل حصار محیطی، دروازه های ساسانی و ایلخانی، آتشکده آذر گشنسب، معبد آناهیتا و ایوان غربی معروف به ایوان خسرو می باشند که در مطلبی جداگانه به طور مفصل به آنها خواهیم پرداخت.

این مجموعه در سال 1316 با شماره 318 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. همچنین نام این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به چشم می خورد.

در مرکز محوطه ی باستانی تخت سلیمان دریاچه ای وجود دارد که همچون قلب تپنده ی این مجموعه و به عنوان یکی از عوامل اصلی استقرار شهر در دوره‌های مختلف تاریخی به شمار می رود. این دریاچه همواره در مباحث زمین‌شناسی، باستان‌شناسی، اسطوره‌ای و مذهبی مورد مطالعه ی کارشناسان بوده و گمانه زنی هایی در رابطه با آن صورت گرفته است و امروز توجه ما را به سوی خود جلب می کند..

شهری پر از گنج در اعماق دریاچه
افسانه های این دریاچه ی پر رمز و راز یکی دوتا نیستند. داستان های زیادی در بسیاری محافل بر سر زبان هاست که این پدیده را بسیار پیچیده تر از یک دریاچه ی معمولی نشان می دهد. مشهورترین افسانه وجود گنج های بیشمار در اعماق دریاچه است. گنج هایی با ارزش بی پایان که در طول تاریخ به دریاچه انداخته شده و پنهان شده اند. داستان هایی که بسیاری را به سوی این دریاچه کشانده است اما باید توجه داشت که دسترسی به گنجی این چنینی چندان بی خطر به نظر نمی رسد.

این شهر افسانه ای در زیر دریاچه، اشیاء بسیاری را در خود جای داده است که نشانه هایی از آنها وجود دارد. جالب است بدانید در هیچ یک از ادوار تاریخی نشانی از پیدا شدن این گنجینه ها وجود ندارد و با توجه به در دسترس نبودن عمق دریاچه و عدم جستجوی مناسب می توان انتظار داشت که هنوز هم بتوان نشانی از آن پیدا کرد.

1- گنجینه کوروش کبیر
شاید دورترین واقعه ی تاریخی که اشاره به وجود اشیاء قیمتی در دریاچه دارد مربوط به دوران كورش كبير پادشاه هخامنشي باشد. گفته می شود که در سال 547 قبل از میلاد، این پادشاه مقتدر پس از غلبه بر پادشاه ليديه به نام كروسوس، وی را به ایران آورد و در محلی به نام بارن در نزدیکی همدان امروزی سکنی داد.

كروسوس پادشاهی غنی به شمار می آمد که هنوز هم در تاريخ جهان به ثروتمند بودن مشهور است و ساکنان اروپا، اشخاص بسيار غنی و ثروتمند را به كروسوس تشبيه مي كنند. او اولين پادشاهي بود كه ضرب سکه را رواج داد و اموال بسیاری را برای خود اندوخت. به هنگام آوردن وی به ایران، کوروش خزانه اشياء قيمتي او گرفت و به عنوان نذر در آب درياچه مقدس تخت سلیمان انداخت.

 2- گنجینه اشکانی
در اسناد تاریخی روایات و گفته هایی در مورد جنگ هاي بين امپراتوري روم و پادشاهي اشكاني وجود دارد. یکی از این گفته ها که در تاريخ روم، مصر و جهان با عنوان داستان تاريخي كلئوپاترا و آنتوني شناخته می شود قصه ی جالبی را روایت می کند. در این داستان آمده است که سردار رومي به نام آنتونيو، در سال 36 قبل از ميلاد قلعه تخت سلیمان که در آن زمان، گنزک خوانده می شد را محاصره نمود. در میان این محاصره و کشمکش هایی که در طول آن به وجود آمد، نگهبانان آتشكده مقدس، در زمان احساس خطر و وجود امكان سقوط قلعه اشياء قيمتي موجود در آتشكده و معبد را به داخل درياچه مي انداختند تا هم کسی به آنها دسترسی نداشته باشد و هم نذری برای حفظ آنها از دشمن به شمار آید.

3- گنجینه ساسانی
خسرو پرویز پادشاه ساسانی با هراكليوس پادشاه روم همواره در جنگ بود. نيروهاي روم شرقي پس از کشمکش ها و جنگ های بسیار توانستند قلعه تخت سليمان را در 624 میلادی تصرف کنند. پیش از تصرف کامل تخت سلیمان، نذورات و گنج های موجود در آتشکده، توسط موبدان به دریاچه ریخته شد تا دشمن به آنها دسترسی پیدا نکند.

موبدان زرتشتي معتقدند اين درياچه متعلق به الهه آب ها به نام ناهيد یا آناهیتا می باشد و ريختن اشياء نذري به داخل آن کاری مرسوم بوده است. این کار به منظور حفظ اين اشياء به وسيله صاحب آن و امری جایز تلقي مي شد.

با وقوع جنگ هاي ایرانیان و اعراب در صدر اسلام و اشغال ایران، نیروهای خلیفه دوم توانستند قلعه را محاصره کنند. در آن زمان نیز بعيد نيست كه گنج ها و نذوراتی را به دریاچه ریخته باشند.

4- انگشتر سلیمان نبی
بحث برانگیز ترین گنجی که ممکن است در کف دریاچه وجود داشته باشد انگشتر حضرت سلیمان می باشد. براساس باورهایی عامیانه، کل مجموعه ی تخت سلیمان توسط نیروهایی ماورایی ساخته شده است که از حضرت سلیمان فرمان می بردند. وی انگشتری در دست داشت که تمام قدرت خود را از آن می گرفت. داستانی وجود دارد که می گوید شیطان توانست به انگشتر دست پیدا کند و آن را به درون دریاچه بیاندازد تا بتواند بر تخت سلیمان تکیه زند. پس از این واقعه شیطان با ظاهر سلیمان بر تخت نشست و فرمانروایی کرد. برخی بر این باورند که سلیمان نبی هرگز به این انگشتر دست پیدا نکرد اما تعابیر دیگری در این میان آورده شده است که می گوید سلیمان توانست انگشتر را از شکم یک ماهی که آن را خورده بود بیرون آورد و شیطان را شکست دهد.

ایرانی ها به دنبال گنجی در اعماق آب
چند سال پس از کاوش های غواصان آلمانی، ایرانی ها نیز تصمیم گرفتند وارد دریاچه شوند. غواصانی زیر نظر پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی تن به آب زدند و به اعماق دریاچه رفتند. آنان چنین گزارشی را از این دریاچه ارائه دادند:

با ورود به دریاچه متوجه رسوبات فراوان در آب آن شدیم. این رسوبات به حدی بود که در عمق 3 متر، میدان دید تنها 2 متر است. این میدان دید در اعماق پایین تر مثلا در 15 متر کاملا از بین می رد و با وجود اینکه خورشید در بالای دریاچه می تابد ذرات معلق اجازه ی عبور نور را نمی دهند. چراغ قوه غواصی تنها امکان دیدن 20 تا 30 سانتی متر را برایمان ممکن می کرد و ما تنها می توانستیم وسایل خود و چهره ی غواص دیگر را در کنار خود ببینیم.

بعد از طی 37 متر به بستری رسیدیم که می توانستیم بر روی آن زانو بزنیم اما به محض زانوزدن 30 تا 40 سانتی متر در املاح زردرنگی که همه جا را پوشانده بود فرو رفتیم. بلند شدن این املاح وضعیت دید را بدتر کرد و تقریبا دیگر دیدی نداشتیم. مطمئنا این پایان راه ما و آخرین سطح دریاچه نبود بلکه تنها یک قسمت تاقچه ای درون آب بود چرا که با شیب تندی تا اعماق دریاچه ادامه می یافت.

ابعاد دریاچه که در سطح چیزی حدود 85 در 110 متر است ابعاد واقعی آن نیست. با پیش روی تا عمق 3 متر دیواره ها شروع به باز شدن می کنند و پیش بینی می شود از 3 تا 10 متر ابعاد دریاچه به مرور افزایش پیدا می کند. شکا دریاچه همانند یک قیف سر و ته است که ابعاد آن در بالا کوچکتر از اعماق آن می باشد.

با اینکه در سطح آب ماهی های کوچک آکواریومی دیده می شد در عمق 15 متری به بعد دیگر اثری از حیات نبود. در اعماق آب به دنبال گنجینه های تاریخی بودیم اما تمها زباله هایی را یافتیم که در طول تاریخ به این دریاچه انداخته شده اند. وانت یکی از آنها بود. همچنین واگن های هیات کاوشگر آلمانی که توسط محلی ها پس از رفتن کاوشگران به دریاچه ریخته شده بود نیز به چشم می خورد.

با وجود اینکه آلمانی ها 10 کانال آب را در حاشیه یافتند اما ما فقط 9 کانال را پیدا کردیم. میزان عمق در جنوب و غرب دریاچه 35 و در وسط 70 متر تخمین زده شد اما اثری از گودالی که آلمانی ها از وجود آن خبر دادند نیافتیم. متوجه شدیم که این دریاچه فاقد چشمه های آب گرم است. دمای آب که در ابتدای ورود به آب 18 درجه بود در اعماق کمی سرد تر شد. دور تا دور دریاچه تراس های رسوبی را مشاهدی کردیم که محیط دریاچه را محدود می کرد.

نامگذاری دریاچه
این دریاچه و مجموعه بناهای اطرافش به تخت سلیمان شهرت دارند. این نام تقریبا نامی جدید به شمار می رود و این محوطه در طول تاریخ به نام های دیگری خوانده می شده است. گنزک یا کنزک، گنجک، گنزه، جیس، جنزه، گنجه، گزن و گنگ از جمله نام های این مجموعه بوده اند. این مجموعه باستانی به ارمنی گنزکا یا کادزا، به سریانی گنذزک یا گنژگ، به یونانی گنزکا، گادزاکا و گادزا، به عربی جزن، جزنق و شیز، در شاهنامه چیچست، در اوستا چئچست و به مغولی ستوریق خوانده می شده است.

با وجود تمام نام های متفاوتی که بر این شهر گذاشته اند امروزه تنها نام تخت سلیمان باقی مانده است و همه آن را به این نام می شناسند. دلیل این کار می تواند باور به زیستن حضرت سلیمان و ساخته شدن این مکان توسط وی باشد اما دلیل محتمل تر این است که در زمان حمله ی اعراب به منظور جلوگیری از تخریب این مجموعه که مجموعه ای مرتبط به دین زرتشت بود این نام را بر آن نهاده اند. همان گونه که در تاریخ آمده است در زمان حمله ی اعراب آنها سازه های مرتبط به ادیان دیگر را از بین می بردند.

بهترین فصل سفر
از ماه اردیبهشت تا تیر بهترین زمان سفر به تخت سلیمان است. با این حال در همه ی ایام سال این دریاچه جلوه های دیدنی خود را دارد.

بهار و تابستان: با ورود به محوطه ی تخت سلیمان، دریاچه همچون برکه‌ای خنک و آرام به نظر می رسد و مناظر سبز در اطراف به چشم می خورند.

پاییز و زمستان: با سرد شدن هوا به ویژه در زمستان بخار ملایمی از سطح آب بلند می‌شود و جلوه ای خاص را پدید می آورد.

راه دسترسی و اطلاعات بازدید
آدرس

استان آذربایجان غربی، 42 كيلومتري شمال شرقي شهرستان تكاب

راه دسترسی

برای سفر به این مجموعه و تماشای آن می توانید از دو مسیر استفاده کنید:

* اگر به دنبال جاده ای مناسب و هموار هستید از مسیر تکاب استفاده کنید. پس از رساندن خود به این شهر تابلوهای راهنما کمک خوبی برای شما خواهند بود. اگر ماشین شخصی ندارید می توانید با مسایل حمل و نقل عومی خود را به تکاب برسانید و با ماشین هایی که به تخت سلیمان می رود خودتان را به این مجموعه برسانید.

* مسیری کوهستانی و اسفالته نیز برای شما وجود دارد که با گذر از زنجان و دَندی شما را به تخت سلیمان می رساند.

پس از پیاده شدن از ماشین باید کمی قدم بزنید تا وارد محوطه شوید.

فاصله از مرکز استان و شهرهای اطراف

ارومیه: 308 کیلومتر

تکاب: 42 کیلومتر

بوکان: 152 کیلومتر

زنجان: 148 کیلومتر