ابومعشر بلخی، متولد ۱۹ صفر ۱۷۱- ۲۸ رمضان ۲۷۲ ق میباشد و تاریخ تولد این ستاره شناس از طریق زایچه ای در كتاب احكام تحویل سنی الموالید بدست آمده؛ به همین خاطر این تاریخ، خیلی دقیق نیست. كتاب احكام تحویل سنی الموالید یکی از اثار ابومعشر می باشد. اصلیت او از بلخ بود.
استادان ابومعشر بلخی
ابومعشر بلخی در نزد یک فیلسوف عرب با نام یعقوب بن اسحاق کندی( م ۲۶۰ ق)، شروع به فراگیری علم کرد. براساس شواهد موجود به خاطر شیعه بودن کندی، ابومعشر بلخی نیز شیعه بوده است. همچنین این ستاره شناس با افراد شیعه ای به نامهای ابوزید بلخی ، ابونصر فارابی و احمد بن طیّب سرخسی معاشرت می کرد. همچنین محمّد بن عبداللّه بغدادی که به« ابن سمعان»( م.حدود۳۰۰ق) معروف بود، از غلامان شیعه ی ابومعشر بلخی به شمار می رفت که منجّمی مشهور و دارای تألیفات بود و به ابومعشر بلخی در کارهای علمی کمک می کرد.
فعالیت های ابومعشر بلخی
ابومعشر بلخی، طالع بینی دقیقی داشت که مطابق با واقعیت بود. بیانات افسانه ها درباره گرایش ابومعشر به دانش نجوم اینچنین است که از نظر وی پرداختن به فلسفه و نجوم در زمان حدیث گفتن، ناشایست بود و همین امر، باعث شد تا رابطه ی خوبی با یعقوب بن اسحاق کندی نداشته باشد و مردم را با او دشمن کند، درحالیکه کندی به کمک افرادی موفق شد ابومعشر بلخی را به حساب و هندسه جذب کند؛ با این که ابومعشر بلخی، پیشرفتی در زمینه علوم ریاضی نداشت ولی توسط کندی، علاقه وافری به نجوم پیدا کرد.
افسانه دیگری بیانگر اینست که ابومعشر در بلخ از فقیهان محسوب میشد و وقتی که نسبت به بی احترامی کندی به یکی از فقهای بغداد مطلع شد، تصمیم گرفت که وی را بکشد؛ از این جهت به بغداد رفت و به قصد اموزش نجوم، پیش او حاضر شد ولی کندی که از هدف او از طریق تنجیم باخبر بود؛ ابومعشر بلخی را با چند کلمه تنبیه کرد و کمال علمی را برایش پیش بینی کرد. ابومعشر به کندی، علاقه پیدا کرد و اموزش هایی را در نزد او یاد گرفت. بنابر بسیاری از منابع، ابومعشر برای یادگیری اموزش های نجومی از ۴۷ سالگی اقدام کرد در حالیکه باتوجه به زایچه ای در کتاب اسرار علم نجوم یا مذاکرات شاذان بن بحر، میتوان فهمید که یادگیری اموزش های نجومی او به چندین سال، قبل از آن برمیگردد.
ابومعشر بلخی از مشهورترین منجمان جهان اسلام در عصر خویش محسوب میشد و گویا به عنوان رییس منجمان دارالخلافه در حکومت معتز محسوب میشده علاوه بر آن به عنوان برادر خلیفه و صاحب اقتدار حقیقی دستگاه خلافت در زمان معتمد منجم بشمار میرفته است. او تا چندین قرن بعد، هنوز شهرت داشت. به ابومعشر بلخی در منابع اسلامی، تأکید بسیار شده است و بیش از هر منجم دیگری در آثار غربی، شهرت داشته است.
ابومعشر بلخی از دیدگاه صاعد اندلسی به احوال ایرانیان و اخبار اقوام دیگر، دانا بود؛ به گونه ای که صراحت سخن او در هر بابی نظیر دانش های اقوام و دانشمندان آنان، تاریخ ملت ها ، بنای اهرام مصر و پیشگویی طوفان عصر نوح، رویدادهای مهم جهان و حتی در باب ارزش کار مترجمان کتاب های یونانی اولویت داشت.
بنابر گفته ها، انگشتر دختری گم شده بود ؛ در بین راه، ابومعشر بلخی را دید و از او جویای انگشترش شد. ابومعشر در جواب به دخترک، چنین گفت:خدا انگشترت را گرفته است. دخترک متعجب شد، ولی پس از این که چند وقت گذشت؛ در میان صفحات قرآن، انگشتر خود را پیدا کرد.
شاگردان ابومعشر بلخی
ابومعشر بلخی دارای شاگردان و پیروانی به نام های ابن مازیار( ابن بازیار)، محمد بقن عبدالله بن سمعان، عبدالله بن مسرور نصرانی و ابوسعید شاذان بن بحر بود.
دلبستگی ابومعشر بلخی به ایران
ابومعشر بلخی به ایران، دلبستگی شدیدی داشت و به دانش و خرد ایرانیان، معتقد بود که در آثار وی می توان چنین علائمی را مشاهده کرد. ادعای او این بود که ایرانیان نسبت به سایر اقوام در جهان از اندیشه و دانش بیشتری برخوردارند. بر طبق گفته ی ابومعشر بلخی،« شاهان فارس دربرابر رویدادهای آسمانی و آفات زمینی به حفظ دانش ها توجه بسیاری از خود نشان می دادند». این ستاره شناس برای نگاه داری کتاب ها در انتخاب کاغذ بادوام و مقاوم، و گزینش مکان مناسب دقت می کرده است.
دیدگاه ابوریحان بیرونی به ابومعشر بلخی
ابومعشر بلخی، افسانه ها را دلیل شهرت خود می داند، ولی از نظر ما ابومعشر، بیشتر بخاطر روشنگری های ابوریحان بیرونی به شهرت رسیده است؛ چون او بعنوان یک مرد خودپسند، با دلیل های علمی، دعاویش را مستند نمی سازد و عیب پوشی می کند و بعضی از احکامش صحیح نیست. حکایتهای نقل شده در کتاب اسرار علم النجوم ابومعشر، تائید کننده ی این ارزیابی بیرونی است. نکاتی در اسرار علم نجوم و بعضی منابع درباره حالات، روحیات، رفتار و اخلاق ابومعشر وجود دارد. وی علاوه بر افراط در نوشیدن شراب، پرخوری میکرد و به بیماری صرع در هنگام پری ماه، مبتلا می شد. عقیده و باور او این بود که درصورت عدم نوشیدن شراب بمدت یک سال، بیماری صرع وی درمان میشود.
آثار ابومعشر بلخی
در ادامه آثار ابومعشر بلخی به شرح زیر می باشد:
*الابراج و الطوالع و فوائد شتی فی دانش الحساب
*بغیه الطالب فی معرفه الضمیر المطلوب و الطالب و المغلوب و الغالب
*القرانات
*المدخل الکبیر فی علم احکام النجوم
*الموالید الصغیر
*اصل الاصول
*کتاب الالوف
*الامطار و الریاح و تغیر الاهویه
*احکام تحویل سنی الموالید
*النکت یا تحاویل سنی العالم
*رازهای دانش النجوم یا مذاکرات شاذان بن بحر
وفات ابومعشر بلخی
ابومعشر بلخی وقتی که بیش از صدسال، سن داشت؛ در روز چهارشنبه ۲۸ رمضان سال ۲۷۲ ه. در« واسط» به دیدار ابدی پیوست.
