ژان-فرانسوا شامپولیون (به فرانسوی: Jean-François Champollion) (۲۳ دسامبر ۱۷۹۰ – ۴ مارس ۱۸۳۲) دانشمند، زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی بود. شهرت عمده او به خاطر انتشار نخستین ترجمه از سنگ‌نوشته رزتا یا سنگ رشید (سنگ‌نبشته‌ای از دوران مصر باستان است که در پیشرفت معاصر و درک نوشتار هیروگلیف ابزاری سودمند بوده‌است، سنگ روزتا یکی از مهمترین کشفیات دنیای باستان‌شناسی است که در موزه بریتانیا در شهر لندن انگلستان قرار دارد.)است. او توانست الفبای زبان مصری، (خط هیروگلیف مصری را مصریان اولین بار جهت نوشتن مطالب خود ابداع کردند. هیروگلیف مصری‌ها یکی از قدیمی‌ترین روش‌های نوشتن است. برخی از این نوشته‌ها به ۳ هزار سال پیش از میلاد برمی گردد. خط هیروگلیف در مدتی بیش از ۳۰۰۰ سال زبان نوشتنی مصری‌ها بوده‌است و کنده‌کاران و صنعتگران آن را در دیوار آرامگاه‌ها، ستون‌ها، تندیس‌ها، مهرها و … به کار برده‌اند. این دبیره که در حدود ۵ هزار سال پیش، از تصویرنگاری مشتق شد، نزدیک به ۵۰۰ علامت تصویری داشت. طرز نگارش آن به دو صورت عمودی و افقی بود که در آغاز هیروگلیف عمودی و سپس افقی پدید آمد.)فرهنگ واژگان و سپس دستور زبان هیروگلیف مصر باستان را رمزگشایی کند.
یافته‌های او بعدها به انجمن ملی فرانسه فرستاده شد و با عنوان شناسه‌های زبان هیروگلیفی مصر باستان به چاپ رسید. شامپولیون را بنیان‌گذار مکتب مصرشناسی خوانده‌اند.
زندگی
از سال ۱۸۰۱ برادر بزرگ‌تر وی ژاک ژوزف که خود پژوهشگر بود با هاژش بُندک آموزش او را به عهده گرفت. این آموزش تا دوازده سال ادامه پیدا کرد. او موفق شد تا در ۱۳ سالگی به شش زبان دنیامسلط شود از سال ۱۸۰۴ ژان فرانسوا به یافتن رمز زبان هیروگلیف مشغول شد و دریافت که برای این کار باید با زبانهای شرقی آشنا شود. به همین خاطر او پس از فراگرفتن یونانی و رومی به آموختن زبانهای عبری، قبطی، عربی و سریانی پرداخت.
در شانزده سالگی رساله او دربارهٔ نام‌های گیتی شناختی مصر باستان مورد تحسین و تأیید اعضای دانشگاه گرنوبل قرار گرفت. وی سپس به پاریس رفت و به پژوهش‌های روشمند خود در زبانهای مصری به ویژه زبان قبطی ادامه داد. او کوشید تا از راه شناخت این زبان، زبان هیروگلیف مصری را رمزگشایی کند. در سال ۱۸۰۹ در نوزده سالگی استاد رشته تاریخ در دانشگاه گرنوبل شد. اما پس از مدتی کار را رها کرد و به پاریس بازگشت. او پس از بازگشت از سفر مصر در سال ۱۸۳۰ افتخار عضویت در فرهنگستان سنگ‌نوشته و ادبیات را یافت و یک سال بعد استاد کولژ دوفرانس شد. او سرانجام در ۴ مه ۱۸۳۲ در چهل و دو سالگی درگذشت. ژان-فرانسوا شامپولیون حق بزرگی بر گردن تمدن مصر باستان دارد تقریباً هر آنچه را که ما از مصر باستان می‌دانیم با پژوهش‌های او آغاز شد.
فعالیت‌های پژوهشی
او توانست الفبای زبان مصری، سپس فرهنگ واژگان و پس از آن، دستورزبان مصر کهن (مصر باستان به تمدنی در شمال شرقی آفریقا در درهٔ رود نیل گفته می‌شود که در دورهٔ زمانی میان ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد تا زمان تسخیر مصر بدست اسکندر مقدونی وجود داشت. تمدن مصر باستان نمونه‌ای از شاهنشاهی‌های بناشده بر اصل آبیاری است. به فرمانروایان مصر باستان فرعون گفته می‌شد.
) را آماده کند. شامپولیون ستون ابلیسکی یافت که بر آن از این نقوش مقدس مصری دیده می‌شد، ولی در زیر آن نقوش، نوشته‌ای یونانی بود که نشان می‌داد این نگارش‌ها به بطلمیوس و کلئوپاترا ارتباط دارد. وی چنان حدس زد که دو کلمه ای که در این کتیبه‌ها فراوان تکرار شده و با شعار پادشاهی همراه است، ناچار باید اسم شاه و ملکه باشد؛ با این حدس در سال ۱۸۲۲ توانست یازده حرف از حروف زبان مصری قدیم را تشخیص دهد؛ این خود دلیلی بود بر این که مصر قدیم حروف الفبایی داشته‌است. وی این حروف را با علامت سنگ بزرگ سیاهی که سپاهیان ناپلئون در نزدیکی مصب شاخه ای از رود نیل موسوم به سنگ روزتا یافته بودند تطبیق کرد. بر سنگ روزتا نقوشی دیده می‌شد که به سه زبان نوشته بودند؛ هیروگلیفی، دموتی یا زبان رایج میان توده مردم، و یونانی. شامپولیون که یونانی می‌دانست با استفاده از یازده حرفی که از ابلیسک نخستین شناخته بود، در نتیجه بیست سال کوشش مداوم، توانست تمام رموز این نقشه را حل کند و آن را بخواند و تمام حروف الفبای مصری را بشناسد و راه را برای اکتشاف جهان گمشده بزرگی باز کند. اکربلاد سیاستمدار سوئدی (۱۸۰۲) و تامس یانگ عالم فیزیک و ذوفنون انگلیسی (۱۸۱۴) نیز در حل بعضی از رموز سنگ روزتا دخیل بوده و به شامپولیون کمک کردند. این یکی از بزرگترین اکتشافات در تاریخ علم تاریخ است.او یافته‌های خود را در سال ۱۸۳۲ برای انجمن ملی فرانسه فرستاد. سال بعد این یادداشت‌ها با هزینه دولت فرانسه و با نام شناسه‌های زبانٔ هیروگلیفی مصر باستان منتشر شد. در سال ۱۸۲۴ برای خواندن بازمانده‌های جمع‌آوری شده مصری موزه تورن به ایتالیا رفت و تا سال ۱۸۲۶ در آن‌جا بود. پس از بازگشت به فرمان شارل دهم پادشاه فرانسه به ریاست بخش مصری موزه لوور انتخاب شد.
سفر به مصر
از سال ۱۸۲۸ تا ۱۸۳۰ او و استادی ایتالیایی به نام روسلینی، خاک مصر را بررسی کرده و با گردآوری طرح‌ها، نگاره‌ها و کنده‌کاری‌های بازمانده از سرزمین فراعنه و یادداشت‌هایی که به آن افزوده بودند، کتابی در چهار جلد با نام یادبودهای مصر و نوبی منتشر کردند. ژان فرانسوا در بازگشت از مصر دو ستون یادبود لوکسور را به فرانسه فرستاد؛ ستون‌هایی که مصری‌ها به دولت فرانسه هدیه کرده بودند. اما دو ستون یادبود در ۱۱ مه ۱۸۳۲ و چند روز پس از مرگ وی به بندر تولون رسید.
ارسال مطلب به ایمیل دوستاتون:
