مهندسی دریا (به انگلیسی: Marine Engineering) رشته‌ای است که هدف از آن تربیت کارشناس برای طراحی، محاسبه، ساخت اجزائی است که اساس کار آنها مبتی بر حرکت در سیالات و دینامیک است.
مجموعه دروس این رشته همراه با بکارگیری علوم مهندسی مکانیک و تکنولوژی مربوط به آن در مورد طراحی، محاسبه، ساخت و اجرا و سیستمهای رانش کشتی، ماشین آلات فرعی کشتی و سازنده بدنه کشتی، کارآیی لازم را برای طراحی و راهبری و نگهداری سیستمهای فوق به دانشجویان ارائه می‌دهد و آنان را آماده طراحی و ساخت در صنایع دریایی، صنایع کشتی‌سازی، سازه‌های درون‌آبی و ساحلی، شناورها و سکوهای دریایی می‌کند.
به دلیل داشتن مرزهای آبی گسترده و اهمیت بسیار زیاد حمل و نقل آبی در رشد و توسعه کشور، تخصص ها و مشاغل زیادی در حوزه دریایی ایجاد شده است. مهندسی دریا یکی از اصلی ترین آنها می باشد. مهندسی دریا چندین تخصص را در بر می گیرد که هر کدام حیطه وظایف مجزایی دارند. این تخصص ها عبارتند از :
مهندس کشتی : مهندس کشتی مسئول مدیریت و اداره فنی امور کشتی ها می باشد. مهندس کشتی در هدایت فنی ، تعمیر و نگهداری . راه اندازی موتور انواع کشتی ها تخصص دارد. در هر کشتی تجاری 5 مهندس کشتی با عناوین مهندس 1 تا مهندس 5 وجود دارد. مهندس کشتی تازه وارد باید از مهندسی 5 شروع کرده و پس از پیشرفت به مهندسی 1 برسد.
مهندس کشتی سازی : کار مهندس کشتی سازی طراحی، محاسبه،نظارت بر ساخت و تعمیر انواع کشتی ها، زیر دریایی ها، قایق ها، شناورها و سازه های دریایی ( از جمله سکوها و اسکله ها) می باشد. مهندس کشتی سازی در صنایعی مانند نفت و گاز که نیاز به ساخت و استقرار سکوهای نفتی و کشتیرانی که بیشتر در کشور به اسکله سازی و تعمیر انواع کشتی ها و قایق ها می پردازند، فعالیت می کند.
مهندس دریانوردی (کاپیتان کشتی) : هدایت و رهبری کشتی و مدیریت و تامین امنیت نیروی انسانی شاغل در آن بر عهده مهندس دریانوردی می باشد.در واقع او مسئول راهبری و مدیریت کشتی است. به مهندس دریانوردی، کاپیتان کشتی نیز می گویند. مهندس دریانوردی کمتر با مسایل فنی کشتی سر و کار دارد و بیشتر با مدیریت پرسنل، مسیر یابی، کنترل وضعیت آب و هوا و ... در ارتباط است. البته برای رسیدن به پست کاپیتان کشتی، فرد باید ابتدا به عنوان افسر سوم وارد کشتی شده و پس از طی موفق مراتب افسر دومی و افسر اولی و گذراندن دوره ها و آزمون های تکمیلی می تواند کاپیتان کشتی شود.
وظایف مهندس دریا
بسته به تخصصی که مهندس دریا در آن کار می کند، وظایف او متفاوت است.
وظایف اصلی مهندس کشتی :
راه اندازی، تعمیر و نگهداری موتور کشتی
اطمینان از ایمنی و کارایی کارکرد موتورها، تجهیزات، و سیستم های دریایی
نظارت و مدیریت امور فنی کشتی
وظایف اصلی مهندس کشتی سازی :
طراحی، توسعه، ساخت و نگهداری از کشتی ها، قایق ها و ...
طراحی، ساخت و پیاده سازی سیستم های دریایی، سکوها، خطوط لوله و تجهیزات مرتبط
نظارت بر روند انجام پروژه های ساخت و تعمیر
انجام کارهای تحقیقاتی ( زمینه های تحقیقاتی زیادی در زمینه ساخت کشتی در کشور وجود دارد)
وظایف اصلی مهندس دریانوردی (کاپیتان کشتی) :
هدایت کشتی بر طبق مسیر مشخص شده
مدیریت و کنترل نیروی انسانی شاغل در کشتی
تامین آسایش و امنیت شاغلان و مسافران کشتی
حفظ آرامش و کنترل کشتی در شرایط بحرانی مانند طوفان، تصادف و ...
توانایی های مورد نیاز و قابل توصیه:
مهندس دریا با توجه به تخصص خود ویژگی های خاصی باید داشته باشد. مهندس کشتی و کشتی سازی باید در زمینه فیزیک، ریاضی و مکانیک قوی باشند. مهندس دریانوردی بیشتر باید در حوزه مدیریتی، جغرافیایی، مسیریابی و ... تبحر داشته باشد. مهندس دریا باید از توانایی جسمانی مناسبی برخوردار بوده و توان تحمل فشار کاری زیاد و سفرهای دریایی طولانی (برای مهندس کشتی و مهندس دریانوردی) را داشته باشد. آنها معمولا مدت زیادی از خانواده های خود دور هستند.
گرایش مهندسی کشتی
مهندسین کشتی به عنوان مدیر فنی کشتی؛ مسوول تعمیر، نگهداری و راه اندازی موتور کشتی هستند و به همین دلیل دانشجویان این رشته پس از آموزش های تئوری یک دوره کارآموزی را بر روی کشتی های اقیانوس پیما در خارج از کشور می گذرانند.
درس های این رشته در طول تحصیل
● دروس مشترک در گرایش های مختلف مهندسی دریا
ریاضی، معادلات دیفرانسیل، محاسبات عددی، فیزیک مکانیک، فیزیک، شیمی و خواص مواد، مبانی مهندسی برق، رسمی فنی، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، طراحی اجزاء و ماشین، انتقال حرارت، کنترل اتوماتی
● دروس تخصصی گرایش مهندسی کشتی
شناخت کشتی، الکترونیک ارتباطات، آرشیتکت کشتی، کمک های اولیه، دریانوردی و ملوانی، ماشین دریایی، صافی های فرعی، سیستم های انتقال قدرت
گرایش مهندسی کشتی سازی
کشتی سازی یک رشته بین رشته ای است زیرا در ساخت یک کشتی، تخصص های متعددی مانند مکانیک، عمران، برق، متالورژی و ... مورد نیاز است. در این میان مهندس کشتی ساز، مسوولیت طراحی، محاسبات مربوط به بدنه کشتی، ساخت و نظارت بر ساخت کشتی و تعمیرات آن را برعهده دارد. در واقع هدف مهندسی کشتی سازی، طراحی کشتی ها به نحوی است که توانایی حمل مقدار معینی بار و مقاومت و حرکت در دریای متلاطم را داشته باشد و با سرعت معینی حرکت کند. گفتنی است که با به میدان آمدن کشتی های تندرو با بدنه های جدید و روش های جذب انرژی حاصل از جزر و مد امواج آب، افق های جدیدی را در این زمینه گشوده است.
● دروس تخصصی مهندسی کشتی سازی
تکنولوژی کشتی، تحلیل سازه ها، آرشیتکت کشتی (استاتیک)، آرشیتکت کشتی (مکانیک)، ماشین های محرکه، مهندسی دریا، فیزیک موج، علم مواد و شناخت فلزات، ریاضیات مهندسی. (بسیاری از درسهای این گرایش همراه با آزمایشگاه یا کارگاه است).
گرایش دریانوردی
هدایت و رهبری کشتی و مدیریت نیروی انسانی شاغل بر کشتی وظیفه یک مهندس دریانوردی است. به همین دلیل استادان رشته مهندسی دریا معتقدند که این رشته را نباید یکی از گرایش های مهندسی دریا به شمار آورد چرا که یک مهندس دریا به عنوان کاپیتان کشتی مسوولیت راهبری و مدیریت کشتی را برعهده دارد و حرفهاش یک کار فنی یا مهندسی نیست. دانشجویان دریانوردی با این که تاحدودی مسایل فنی را می خوانند ولی مقدار قابل توجهی از درس هایشان ارتباطی با مسایل فنی ندارد. برای مثال مطالعه آب و هوا، جغرافیا و چگونگی یافتن مسیرها از جمله درس های این گرایش است که ارتباطی با دروس رشته های مهندسی ندارد.
اگر دانش فنی و مهارت حل مساله داشته و به دنبال یک شغل حرفه ای در حوزه مهندسی باشید، شغل مهندسی دریا می تواند برای شما مناسب باشد.
شغل‌هایی که فارغ‌التحصیلان می‌توانند داشته باشند:
- مهندسی تولید به منظور پیاده کردن و اجرای طرح‌های اجرایی در مورد ساختمان کشتی‌ها در کارخانه‌های کشتی‌سازی و تاسیسات کنار ساحلی بخش دولتی و خصوصی
- مهندسی ناظر به منظور نظارت بر حسن اجرای طرح‌های اجرایی در مورد ساختمان کشتی‌ها و سازه‌های دریایی
- اشتغال در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی که با صنایع دریایی و یا حمل و نقل دریایی ارتباط دارند.
- همکاری با مهندسان مشاور برای انجام محاسبات در مورد ایجاد طرح‌های ساختمانی شناورهای دریایی
- همکاری با پیمانکاران و مجریان پروژه‌های صنایع و حمل ونقل دریایی
- مشارکت در امور تحقیقاتی در مجموعه‌های تخصصی کشتی‌سازی و سازه‌های دریایی
شرکت هایی که می توان در آنها مشغول به کار شد عبارتند از : شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت ملی نفتکش ایران، شرکت کشتیرانی والفجر، کارخانه کشتی سازی صدرا، سازمان بنادر و دریانوردی و ...
با توجه به اینکه صنعت کشتی سازی در کشور شرایط مطلوبی ندارد و تنها در سال های اخیر کارهایی در سطح محدود در این حوزه انجام شده است، بازارکار مناسب و خوبی برای مهندسان کشتی سازی وجود ندارد. به عبارتی فرصت های شغلی محدودی در کشور در این حوزه می توان یافت. البته بسیاری از فرصت های شغلی این حوزه به امور تحقیقاتی مربوط می شود. در مورد مهندس کشتی و مهندس دریانوردی وضعیت کمی متفاوت و بهتر است.
برخی از شرکت ها مانند شرکت ملی نفتکش ایران در دانشگاه ها در رشته مهندسی دریا به صورت بورسیه دانشجو می پذیرند. علاقه مندان به بورسیه، می توانند از این راه اقدام کنند تا پس از اتمام درس، شغل تضمین شده ای داشته باشند.
ساعت کاری مهندس دریا منعطف و غیر مشخص است. محل کار آنها نیز می تواند در سازمان ها و شرکت های حوزه کشتیرانی، کشتی سازی، نفت و گاز و ... و یا روی کشتی (برای بیشتر مهندسان کشتی و مهندسان دریانوردی) باشد. محل کار مهندس کشتی سازی در شرکت های کشتی سازی است که همه در شهرها و نواحی ساحلی قرار دارند بنابراین او باید بتواند آمادگی زندگی در این نواحی را داشته باشد.
موقعیت شغلی در ایران
دانشجویان مهندسی کشتی بنا بر سفارش ارگان های خاصی همچون "شرکت کشتی رانی جمهوری اسلامی ایران" پذیرفته می شوند و از همان ابتدا بورسیه نهادهای دریایی می باشند و در نتیجه آینده شغلی آنها تضمین است. در مورد موقعیت شغلی فارغ التحصیلان مهندسی کشتی سازی نیز باید گفت تنها اگر کارخانه کشتی سازی "صدرا" در بوشهر با تمام ظرفیت خود راه اندازی شود، نیاز به ۳۰۰ الی ۴۰۰ فارغ التحصیل مهندسی کشتی سازی دارد. کارخانه "نکا" در شمال و "اروندان" در خلیج فارس نیز از دیگر کارخانه های مهم کشتی سازی ایران هستند. علاوه بر کارخانه های فوق مهندس کشتی ساز می تواند در سازمان بنادر و کشتی رانی، وظیفه ساخت سکو های شناور را برعهده گرفته یا به عنوان مهندس ناظر بر حـُسن اجرای طرح های اجرایی نظارت کند و بالاخره در صنایع دریایی به کارهای تحقیقاتی بپردازد. فارغ التحصیلان گرایش دریانوردی نیز بورسیه ارگان های دریایی کشور هستند و پس از آن که بر روی آب های خارج از کشور دوره کارآموزی خود را گذراندند، در ناوگان ارگان بورس دهنده مثل "کشتی رانی جمهوری اسلامی ایران" و "شرکت ملی نفت کش" مشغول به کار می شوند.
درآمد و حقوق مهندس دریا:
به دلیل اینکه مشاغل مهندس کشتی، مهندس کشتی سازی و کاپیتان کشتی طبق استانداردهای بین المللی از مشاغل سخت به حساب می آیند و ویژگی ها و شرایط خاصی دارند، وضعیت درآمدی متفاوتی نسبت به سایر مهندسان دارند. درآمد آنها در سطح خوبی می باشد به خصوص زمانی که بخشی از حقوق آنها به صورت ارزی پرداخت می شد. البته فعلا به دلیل نوسانات ارزی، این کار انجام نمی شود.
مهندسین دریای معروف:
|
آرتمیس
|
ادوارد اسمیت
|
زهرا سالاریه
|
مهندسی دریا
