مهندسی معدن (به انگلیسی: Mining engineering) مجموعه علوم و فنونی است که از اکتشاف یک کانسار (ذخیره معدنی با ارزش اقتصادی) آغاز و تا فرآوری آن ادامه می‌یابد. این رشته قدیمی‌ترین رشته مهندسی دانشگاهی است و در انگلستان پایه گذارده شده‌است. به علت شرایط سخت کاری، یکی از ۱۰ حرفه دشوار جهان شناخته شده است.
مهندسی معدن را می توان يکی از معدود علوم مهندسی به شمار آورد که با بسياری رشته ها و گرايش های مهندسی و علوم پايه واحدهای مشترک دارد. يک مهندس معدن بايد نقشه بردار، آشنا به محيط زيست و اطلاعات ماهواره ای بوده و توانايی کار با دستگاه GPS و دستگاه های آناليز شيميايی را داشته باشد. مهندسی معدن به ترتيب ارتباط بسيار نزديکی با رشته های مهندسی نقشه برداری ، مهندسی زمين شناسی، مهندسی اکتشاف نفت، مهندسی محيط زيست و منابع طبيعی، مهندسی مواد (متالورژی)، مهندسی عمران، مهندسی مکانيک، مهندسی برق، مهندسی شيمی و مهندسی صنايع دارد.
زمينه های فعاليت يک مهندس معدن
کار مهندس معدن را می توان در مراحل زیر خلاصه کرد:
پی جویی
اکتشاف
استخراج
فرآوری
در مرحله اول که کسب اطلاعات اولیه است، مهندس معدن به کمک برخی از متخصصان دیگر به بررسی اولیه و تصمیم در مورد نوع کانی و محل اکتشاف معادن می پردازد. برای این کار از روش های مختلفی مانند مشاهده، آزمایشات فیزیکی، نقشه برداری، نمونه برداری و … استفاده می شود.
مرحله اکتشاف شامل اکتشاف مقدماتی، نیمه تفضیلی و تفضیلی می باشد که در هر مرحله مهندس معدن با بررسی روند کار، نوع اکتشافات و برآورد هزینه ها در مورد ادامه دادن یا ندادن کار تصمیم می گیرد.
در عملیات استخراج معادن، مهندس معدن باید عوامل زیادی از جمله شرایط اقتصادی، فنی، نحوه حمل و نقل مواد و … را مورد بررسی قرار دهد. استخراج معدن، عملیات حفاری و آتشباری به منظور خردکردن سنگ، بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ‌شکنی به منظور رساندن ابعاد سنگ ها به اندازه مناسب است. مهندس معدن بهترین راه برای استخراج مواد خام از معدن را با استفاده از روش های انفجار وحفاری پیدا می کند. عملیات استخراج در معادن به دو صورت روباز یا زیرزمینی انجام می گیرد که با توجه به عوامل مختلف در مورد نوع آن تصمیم گیری می شود.
در بخش فرآوری نیز که در کارخانه های خالص سازی مواد خام به منظور تهیه خاک، سنگ و سایر مواد معدنی مورد نیاز صنایع مختلف صورت می گیرد، مهندس معدن نقش فعال و اساسی دارد.
محدوده کار يک مهندس معدن فقط محيط معدنی محدود نمی باشد. علاوه بر عضويت در نظام مهندسی معدن و گرفتن مسوليت فنی معادن، مهندس های معدن می توانند در زمينه های بسيار گسترده ای مانند اجرای پروژه های سدسازی، طراحی و اجرای فضاهای زيرزمينی مانند تونل، مترو و کانال های انتقال آب، طراحی و اجرای حفاری های سطحی نظير جاده های کوهستانی، اکتشافات ژئوتکنيکی، صنايع نفت و گاز و در سازمان ها و ارگان هايی نظير وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نفت در زمينه ی اکتشاف و حفاری، وزارت نيرو در زمينه ی آب، وزارت راه و ترابری، سازمان های فضايی، سازمان انرژی اتمی در زمينه اکتشاف اورانيوم و ... فعاليت نمايند. به اين دليل که مهندس های معدن توانايی بسيار زيادی در حيطه زمين شناسی و علوم زمين دارند، بنابراين می توانند فعاليت های گسترده ای در کارهای اجرايی و عمرانی نيز داشته باشند.
گرایش اکتشاف معدن
مهندس معدن در گرایش اکتشاف پس از کشف معدن، نوع و شکل مواد معدنی را تعیین کرده و به ارزیابی اقتصادی، میزان ذخیره و همچنین چگونگی استخراج منابع معدنی می‌پردازد. در این گرایش دانشجویان درباره مکانیک سنگ، زمان‌شناسی ساختمانی، ژئوفیزیک و زمین‌شناسی معدنی مطالعه می‌کنند.
درس‌های این رشته در طول تحصیل
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف مهندسی معدن
ریاضی، معادلات دیفرانسیل، آمار و احتمالات مهندسی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، فیزیک، محاسبات عددی، شیمی عمومی، نقشه‌کشی صنعتی، اجزاء ماشین، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، مکانیک سیالات، شیمی فیزیک، نقشه‌برداری عمومی، عملیات نقشه‌برداری، زمین‌شناسی عمومی، زمین‌شناسی ساختمانی، زمین‌شناسی اقتصادی، مکانیک سنگ، اقتصاد معدنی، کانه‌آرایی.
دروس تخصصی گرایش اکتشاف معدن
اصول استخراج معدن، برداشت زمین‌شناسی، کانی‌شناسی توصیفی، سنگ‌شناسی ، کارتوگرافی و کاربرد عکس‌های هوایی، کانی‌شناسی نوری، مینرالوگرافی، زمین‌شناسی ایران، تجزیه مواد معدنی، ژئوفیزیک اکتشافی، حفاری اکتشافی، چاه‌پیمایی، ژئوشیمی اکتشافی، ژئوتکنیک، آب‌های زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، ارزیابی ذخایر معدنی.
گرایش استخراج معدن
گرایش استخراج شامل عملیات حفاری و آتشباری به منظور خردکردن سنگ، بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ‌شکنی به منظور رساندن ابعاد "کان‌سنگ" به اندازه مناسب است. این عملیات می‌تواند در معادن روباز، زیرزمینی و در موارد محدودی در دریا انجام گیرد.
دروس تخصصی گرایش استخراج معدنمبانی مهندسی برق، ماشین‌های حرارتی، کانی‌شناسی، سنگ‌شناسی، برداشت زمین‌شناسی، کارتوگرافی و فتوژئولوژی، اصول اکتشاف و ارزیابی ذخایر، بازدید معدن، چالزنی و آتشباری، حفره چاه و تونل، ترابری در معادن، نگهداری در معادن، تهویه در معادن، روش‌های استخراج روباز، روش‌های استخراج زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، آبکشی در معادن، کانه‌آرایی، خدمات فنی در معادن، اصول طراحی معادن.
توانایی های مورد نیاز و قابل توصیه:
مهارت تحلیلی قوی و رویکرد خلاقانه در حل مسائل
دانش عالی در خصوص سنگها و مواد معدنی
دانش عالی در ریاضیات و زمین شناسی
مهارت استفاده از برنامه های طراحی کامپیوتری
مهارت ارتباطی و ارائه مطالب در حد خوب
توانایی اولویت بندی و برنامه ریزی موثر مهارت بودجه ریزی
به روز بودن و آگاهی از آخرین پیشرفت ها در این زمینه
مهارت کار تیمی
آگاهی از مسائل مربوط به سلامت و ایمنی در کار
توان بدنی مناسب
مهندسی معدن
