رشته علوم و مهندسی آب مناسب چه کسانی است؟ رشته علوم و مهندسی آب یک رشته میانرشته ای (Interdisciplinary) است؛ در سال 91 وزارت علوم پس از بازنگری رشتههای آب، رشته کشاورزی-آب و رشته عمران-آب را از لیست رشتههای خود حذف و رشته جدیدی با برنامه درسی بازنگری شده، تحت عنوان رشته علوم و مهندسی آب تعریف کرد.
امروزه رشته علوم و مهندسی آب در سطح جهانی بسیار مورد توجه است زیرا با توجه به افزایش روز افزون جمعیت و توسعه صنایع، منابع محدود آب شیرین قابل دسترس در معرض انواع آلودگیهای میکروبی و شیمیایی قرار گرفته است؛ آلایندههای فراوانی از طریق فاضلابهای شهری، صنعتی و زهآبهای کشاورزی منابع حیاتی انسانها را بهطور جدی مورد تهدید قرار دادهاند و این روند، رفته رفته به گونهای شده که دسترسی به آب کافی و مناسب در برخی از کشورها به یک بحران جدی تبدیل شده است. همچنین، بحران آب در ایران تحت تأثیر 4 عامل رشد جمعیت، کشاورزی کمبازده، مدیریت ناکارآمد در سایه عطش توسعه، و تغییرات اقلیمی شدید قرار دارد.
رشته علوم و مهندسی آب، طیف گستردهای از دانشها در زمینه آب را در بر میگیرد. این رشته مناسب کسانی است که علاقهمند به حوزه مسائل مرتبط با آب هستند. همانطوری که گفته شد، رشته علوم و مهندسی آب یک رشته میانرشته ای بوده و دارای انعطافپذیری زیادی است. اصولا موضوع آب یک موضوع میانرشتهای بوده و میتواند تعامل خوبی با همه رشتههای مختلف دانشگاهی داشته باشد. گستردگی رشته مهندسی آب به حدی است که دانشجویان آن ملزم هستند تا درسهایی از رشتههایی دیگر مانند فناوری اطلاعات، مهندسی صنایع، مهندسی محیط زیست، مهندسی کشاورزی (زراعت، باغبانی و گیاهپزشکی)، جغرافیا، اقتصاد، علوم اجتماعی و حقوق را بگذرانند. کدام دروس دوره دبیرستان در رشته علوم و مهندسی آب بیشتر کاربرد دارند؟
رشته علوم و مهندسی آب نیازمند تسلط کامل بر درسهای زیر است که در مقطع متوسطه دوم تدریس می شوند: ریاضی: درس ریاضی جزو مهمترین درسهایی است که قبل از ورود به رشته علوم و مهندسی آب و در مقطع متوسطه باید خیلی خوب آن را یاد گرفت. مبحث مشتق و کاربرد مشتق در این رشته بسیار پرکاربرد بوده و در مسایلی همچون بهینهسازی شبکههای انتقال آب و برآورد پروژه بهکار گرفته میشود. مبحث احتمال ریاضی نیز در آمار و احتمال مهندسی و بهخصوص در درس هیدرولوژی بسیار مهم محسوب میشود، زیرا عمکلرد هر پروژه آبی بستگی به پیش بینی وقایع هیدرولوژیکی در آینده دارد. بعنوان مثال، اگر بارندگی در یک روز مشخص مورد نظر بوده و بخواهیم آن را برای یک طرح یا پروژه آبی پیشبینی کنیم مقدار آن میتواند کاملا تصادفی باشد.
در ادامه لازم است ذکر کنیم، دروس ریاضی در سطح کارشناسی بصورت ریاضی 1، ریاضی 2، معادلات دیفرانسیل و در تحصیلات تکمیلی در قالب ریاضیات مهندسی و ریاضیات مهندسی پیشرفته مطرح میشوند. از همین رو تسلط کامل روی مباحث ریاضی دبیرستان مانند انتگرال، مشتق، هندسه، احتمال و بردارها بسیار ضروری است.
فیزیک: درس فیزیک بهصورت مستقیم و غیر مستقیم کاربرد زیادی در رشته علوم و مهندسی آب دارد. فیزیک 1 جزو درسهای علوم پایه این رشته بوده و در درسهای تخصصی مانند مکانیک سیالات، مکانیک خاک، استاتیک، مقاومت مصالح، مصالح و روشهای ساختمانی، سازههای بتن مسلح 1، مهندسی پی، مبانی مهندسی سد و طراحی سدهای خاکی کاربرد دارد. دانش آموزان دبیرستان در درس فیزیک و بهخصوص در مباحث زیر باید کاملا مسلط باشند: - فیزیک و اندازهگیری - کار، انرژی و توان - ویژگیهای فیزیکی مواد: مانند نیروهای بین مولکولی، فشار در شارهها، نیروی شناوری و اصل ارشمیدس، شاره در حرکت و اصل برنولی - دما و گرما: دما و دما سنجی، گرما، تغییر حالتهای ماده و روشهای انتقال گرما - دینامیک: قوانین حرکت نیوتون - نوسان و امواج: موج و انواع آن، مشخصههای موج، بازتاب موج و شکست موج
شیمی: مهمترین کلمه رشته علوم و مهندسی آب، یعنی آب و دانستن فرمولهای شیمیایی و مطالب پایان ناپذیر پیرامون آب و اجزای آن، همه و همه نیازمند درک درستی از مباحث شیمی و تسلط کامل بر این مباحث هستند. از جمله درسهایی که در سطح کارشناسی بهصورت مستقیم و غیر مستقیم در ارتباط با درس شیمی هستند، میتوان به شیمی عمومی، کیفیت آب، آلودگی آب و خاک، اصول مهندسی تصفیه آب و فاضلاب و مهندسی محیط زیست اشاره داشت.
جغرافیا: این درس نیز یکی از دروسی مهمی بوده و ارتباط نزدیکی با درسهایی مانند نقشه برداری، عکسهای هوایی و تصاویر ماهوارهای، مبانی سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی دارد. انسان و محیط زیست: در درسهایی مانند انسان و محیط زیست، ارزیابی محیط زیست و مهندسی محیط زیست کاربرد دارد.
دروس عمومی: مانند ادبیات فارسی، زبان انگلیسی و دروس گروه معارف اسلامی نیز در رشته علوم و مهندسی آب وجود دارند که دانشجویان بایستی حدود 24 واحد آنها را همانند دیگر رشتههای مهندسی بگذرانند. در پایان به شدت توصیه میشود که علاقهمندان به تحصیل در رشته مورد بحث، درس زبان انگلیسی را کاملا مسلط باشند؛ زیرا این درس در رشته علوم و مهندسی آب بسیار پر کاربرد است، بهطوری که دیده شده دانشجویانی که مسلط به انگلیسی هستند، در تحصیلات تکمیلی موفقتر بوده و بورسیه کشورهای اروپا و آمریکا میشوند.
گرایشهای رشته علوم و مهندسی آب برای ادامه تحصیل چه هستند؟ رشته علوم و مهندسی آب در دوره ارشد و دکتری از گرایشهای زیر تشکیل شده است:
- سازههای آبی - آبیاری و زهکشی - منابع آب - هواشناسی کشاورزی - هیدروانفورماتیک - رودخانه و اکوسیستمهای آبی - مدیریت و برنامهریزی منابع آب - آثار و سازههای تاریخی آب
امکان ادامه تحصیل در رشته علوم و مهندسی آب در داخل ایران چگونه است؟ در داخل کشور دوره تحصیلات تکمیلی رشتههای مجموعه علوم و مهندسی آب، در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی تعریف شده است. هر کدام از این دورهها دارای هشت گرایش بهصورت زیر هستند:
- سازههای آبی - آبیاری و زهکشی - منابع آب - هواشناسی کشاورزی - هیدروانفورماتیک - رودخانه و اکوسیستمهای آبی - مدیریت و برنامهریزی منابع آب - آثار و سازههای تاریخی آب از این هشت گرایش، دانشگاههای سراسری ایران در چهار گرایش اول یعنی سازههای آبی، آبیاری و زهکشی، منابع آب و هواشناسی کشاورزی دانشجو میپذیرند.
امکان ادامه تحصیل در رشته علوم و مهندسی آب در خارج از کشور به چه صورت است؟ در خارج از کشور رشته علوم و مهندسی آب اهمیت زیادی دارد. ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ روز اﻓﺰون ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺮای اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت روی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ، ﺑﺤﺚ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﻬﯿﻨﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد به ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﻐﻠﻪﻫﺎی ﻓﮑﺮی اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزی بدل شده اﺳﺖ.
اهمیت موضوع آب بر کسی پوشیده نیست، از مدیریت سیلاب و ایجاد سازههایی مانند SMART tunnel در کشور مالزی گرفته تا سد بزرگ Three Gorges در چین، همه بیانگر اهمیت و نقش پر رنگ این رشته در خارج از کشور هستند. علاوه بر کارهای سازهای، امروزه بحث مدیریت سیلاب و اجرای «سازههای محیط دوست» (Eco friendly structures) در جهان بسیار مطرح است بهطوری که اکثر دانشگاههای آمریکا و اروپا بحث منابع آب و سیلاب رو دنبال میکنند.
بهترین دانشگاههای ایران برای تحصیل در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری برای رشته علوم و مهندسی آب، دانشگاههای تهران، تربیت مدرس، شهید چمران اهواز، گیلان، تبریز، صنعتی اصفهان، شیراز، فردوسی مشهد هستند. البته ذکر این نکته ضروری است که در دوره ارشد و دکتری با توجه به گرایش انتخابی ترتیب بهترین دانشگاهها متفاوت خواهد بود. با توجه به امکانات آزمایشگاه و تجربه اساتید، بهترین دانشگاههای ایران در هر گرایش بهصورت زیر هستند:
ردیف
دانشگاه گرایش ابیاری و زهکشی
1
دانشگاه تهران (کرج)
2
دانشگاه شهید چمران اهواز
3
دانشگاه شیراز
4
دانشگاه فردوسی مشهد
5
دانشگاه تبریز
ردیف
دانشگاه گرایش سازههای آبی
1
دانشگاه تهران (کرج)
2
دانشگاه شهید چمران اهواز
3
دانشگاه تربیت مدرس
4
دانشگاه گیلان
5
دانشگاه تهران (ابوریحان)
ردیف
دانشگاه گرایش منابع آب
1
دانشگاه تهران(کرج)
2
دانشگاه شهید چمران اهواز
3
دانشگاه تبریز
4
دانشگاه تربیت مدرس
5
دانشگاه تهران (ابوریحان)
ردیف
دانشگاه گرایش هواشناسی کشاورزی
1
دانشگاه تهران(کرج)
2
دانشگاه تهران (ابوریحان)
3
دانشگاه شیراز
4
دانشگاه بو علی سینا – همدان
5
دانشگاه فردوسی مشهد
ردیف
دروس پایه و اصلی مهندسی آب
1
مکانیک سیالات
2
هیدرولیک مجاری روباز
3
مکانیک خاک
4
طراحی سازههای آبی
5
مبانی و روشهای آبیاری
6
مبانی زهکشی
7
هیدرولوژی آبهای سطحی
8
آبهای زیرزمینی
9
مقاومت مصالح
10
مهندسی منابع آب
11
حفاظت آب و خاک
12
ایستایی
13
نقشه برداری
14
مبانی محیط زیست
15
هوا و اقلیم شناسی
16
آمار و احتمالات مهندسی
17
هیدرولوژی مهندسی
18
طراحی سامانههای آبیاری سطحی
19
طراحی سامانههای آبیاری تحت فشار
20
رابطه آب و خاک و گیاه
21
مهندسی رودخانه
22
متره و برآورد پروژههای آبی
23
کیفیت آب
24
برنامهنویسی رایانهای
25
اقتصاد مهندسی
با توجه به گستردگی و ارتباط نزدیکی که رشته علوم و مهندسی آب با رشتههای دیگر دارد، زمینههای اشتغال مربوط به آن بسیار زیاد و متنوع هستند. فارغ التحصیلان این رشته، میتوانند در بخشهای زیر مشغول بهکار شوند:
- وزارت نیرو مانند شرکتهای آب منطقهای، شرکتهای آب و فاضلاب شهری و روستایی - وزارت جهاد کشاورزی - مهندسین مشاور آب و خاک - شرکتهای خصوصی مشاور و پیمانکاری - شیلات بازار کار رشته علوم و مهندسی آب به چه صورت است؟ بهطور کلی فارغ التحصیلان رشته علوم و مهندسی آب را میتوان به 2 دسته تقسیم کرد:
- دسته اول کسانی هستند که علاوه بر داشتن علم و دانش اساسی آب، در بخشهای مرتبط با آب مانند سازههای آبی، آب کشاورزی، آب شهری، مهندسی زهکشی و اجرای طرحهای آبیاری در حد کارشناسی تسلط دارند. - فارغ التحصیلان که در این دسته جای میگیرند علاوه بر داشتن دانش پایه در زمینه آب، در یکی دیگر از رشتههای فنی و مهندسی مانند عمران، کامپیوتر و یا رشتههای علوم انسانی دارای دانش و اطلاعات پایه هستند.
پیش از هر چیز، طبیعی است که انتظارات حرفهای از دانش آموختگان این 2 دسته متفاوت خواهد بود. اما همانطوری که گفته شد، فارغ التحصیلان رشته علوم و مهندسی آب علاوه بر کار در ادارات زیر مجموعه وزارت نیرو و جهاد کشاورزی، میتوانند در بخش خصوصی ابتدا به عنوان مهندس مشاور کسب تجربه کنند و با انواع پروژههای آب در بخشهای مختلف مانند کشاورزی، انتقال آب، منابع آب، مهندسی رودخانه، اجرای سازههای حفاظتی در رودخانه، سد سازی، ایستگاههای پمپاژ آب، اجرای سیستمهای آبیاری تحت فشار و زهکشی اراضی آشنا شوند.
همچنین یادگیری نرمافزارهای تخصصی حوزه آب که در دانشگاه بیشتر به صورت نظری (تئوریک) تدریس میشوند، موثر بوده و میتواند فرآیند اشتغال فارغ التحصیلان رشته علوم و مهندسی آب را تسهیل کند. از جمله این نرمافزارها میتوان به مواردی همچون GIS ،Hec-Ras ،AutoCad ،Flow3D ،Fluent ،Hammer اشاره داشت و یک دانش آموخته رشته علوم و مهندسی آب باید کاربرد و نحوه عملی استخراج اطلاعات و دادهها از آنها را بداند. ناگفته نماند بسیاری از افراد بعد از کسب تجربه کار در شرکتهای خصوصی، اقدام به تاسیس شرکتهای مشاور و پیمانکاری میکنند.