آیا تابهحال پیش آمده که عکس یک نوزاد تپل با لپهای گلانداخته یا ویدئویی از یک بچه گربه را ببینید و ناگهان دندانهایتان را به هم فشار دهید؟
آیا جملاتی مثل «وایی دلم میخواد گازش بگیرم!» یا «آنقدر فشارش بدم تا بترکه!» از دهانتان خارج شده است؟
اگر این تجربه را داشتهاید، نگران نباشید؛ شما دیوانه یا خشن نیستید! شما در حال تجربه یک پدیده روانشناختی رایج به نام پرخاشگری ناشی از بامزگی هستید.
شاید عجیب به نظر برسد که چرا مغز ما در واکنش به چیزی که سرشار از معصومیت و زیبایی است، فرمانی خشونتآمیز صادر میکند.
چرا عشق و پرخاشگری در این لحظات خاص با هم ترکیب میشوند؟ در این مقاله از مجله «چطور»، با نگاهی علمی و دقیق به اعماق مغز سفر میکنیم تا راز این تضاد عجیب را کشف کنیم. با ما همراه باشید تا بفهمیم چرا گاهی دوست داشتنِ زیاد، دندانقروچه میآورد.
پرخاشگری ناشی از بامزگی دقیقا چیست؟
نکته کلیدی و تمایزدهنده اینجاست که در پرخاشگری ناشی از بامزگی، فرد هیچ تمایل واقعی برای آسیب رساندن به سوژه ندارد. این رفتار، نوعی «نمایش» است که با احساسات مثبتِ شدید همراه است، نه خشم یا نفرت.
در سال ۲۰۱۳، تیمی از محققان دانشگاه ییل آمریکا برای اولین بار این پدیده را به صورت علمی مطالعه و نامگذاری کردند.
آنها دریافتند که این حس یک تجربه جهانی است و تقریباً در تمام فرهنگها دیده میشود؛ از اصطلاح «Gigil» در زبان فیلیپینی (به معنی ساییدن دندانها از شدت علاقه) تا عبارتهای رایج فارسی مثل «قربونت برم که میخوام بخورمت!».
ریشه علمی: چرا مغز قاطی میکند؟
برای درک این پدیده، باید به مکانیزمهای تنظیم هیجان در مغز نگاه کنیم. تحقیقات نشان میدهد که پرخاشگری ناشی از بامزگی در واقع یک مکانیزم دفاعی هوشمندانه برای حفظ تعادل روانی است.
نظریه هیجان دیمورفوس
اوریانا آراگون (Oriana Aragón)، روانشناس اجتماعی، این پدیده را نمونهای از ابراز هیجان دوگانه میداند. درست مثل زمانی که از شدت خوشحالی گریه میکنیم (اشک شوق) یا از شدت استرس و شوک میخندیم (خنده عصبی)؛ در اینجا هم مغز برای تعدیل یک احساس شدید، واکنش متضاد آن را تولید میکند.
وقتی با یک موجود بسیار بامزه روبرو میشوید، سیستم پاداش مغزتان با حجم عظیمی از احساسات مثبت و هورمونهایی مثل دوپامین بمباران میشود. این اورلود شدن احساسی میتواند عملکرد شما را مختل کند (مثلاً آنقدر محو نوزاد شوید که نتوانید از او مراقبت کنید). برای جلوگیری از این اختلال، مغز مقدار کمی احساس پرخاشگری تولید میکند تا شما را از آن خلسهی شدید بیرون بکشد و به تعادل برگرداند.
تحقیقات عصبشناسی چه میگویند؟
در مطالعهای که در ژورنال Frontiers in Behavioral Neuroscience منتشر شد، کاترین استاوروپولوس، استاد دانشگاه کالیفرنیا، فعالیت مغزی افراد را هنگام تماشای تصاویر بامزه ثبت کرد. نتایج شگفتانگیز بود:
سیستم پاداش مغز (مرتبط با لذت) به شدت فعال شد.
همزمان، سیستم هیجانی مغز نیز فعالیت بالایی نشان داد.
افرادی که پرخاشگری ناشی از بامزگی بیشتری گزارش کردند، قویترین ارتباط را بین این دو سیستم مغزی داشتند.
استاوروپولوس در مصاحبهای دراینباره گفت
| ویژگی | پرخاشگری ناشی از بامزگی | پرخاشگری واقعی |
|---|---|---|
| منشاء احساس | عشق، لذت و هیجان مثبت شدید | خشم، نفرت، ناامیدی یا ترس |
| قصد و نیت | ابراز محبت، تخلیه انرژی، بدون قصد آسیب | آسیب رساندن، کنترل کردن یا تخریب |
| رفتار فیزیکی | فشردن دندان، نیشگون ملایم، صدای فشرده | ضربه زدن، هل دادن، آسیب فیزیکی جدی |
| احساس بعد از عمل | آرامش، خنده، تخلیه هیجانی | ممکن است پشیمانی یا رضایت از انتقام باشد |
