مهروماه

تاثیر فضای مجازی بر سلامت دانش آموزان

متاسفانه در سالهای اخیر دانش آموزان از فضای مجازی استفاده بی‌رویه می کنند و همین موضوع منجر به انزوای دانش آموزان شده است. این هویت کاذب و زودگذر تصویری غیرواقعی برای افراد ایجاد می کند و منجر به این می شود که افراد دائما در تلاش و تکاپو برای حضور بیشتر در شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک، وایبر، وی چت و… شوند؛ چراکه در فضای مجازی بیش از آنکه هویت برای فرد مطرح باشد، دانش آموز سعی در ارائه افکار و علایق و اندیشه های خود دارد که این خود بسیار خطرناک است.

مراقبت از فرزندان در برابر آسیب های فضای مجازی دغدغه مشترک بسیاری از والدین است. ساعت های متمادی کودکان و نوجوانان پای کنسول های بازی و یا تلفن همراه خود می نشینند و در دنیای مجازی خود سیر می کنند، بدون اینکه پدر و مادر بتوانند اشراف مناسبی بر آنها داشته باشند. این شرایط موجب شده والدین عصردیجیتال به مهارت های جدید برای فرزندپروری نیاز پیدا کنند. با آقای علی­ محمد رجبی نویسنده کتاب «راهنمای فرزندپروری در عصر دیجیتال» و مدیر وب سایت خانواده و اینترنت بیشتر در این خصوص صحبت می کنیم.

فضای مجازی توانسته نوع خاصی از زندگی را به کاربر تحمیل کند. این سبک زندگی ویژگی هایی دارد که در جای خود باید مورد بررسی قرار گیرد، تحقیقات نشان داده اند که بین مولفه های سبک زندگی همچون تغییر سلیقه در نوع پوشش، تغییر در شیوه تغذیه، تغییر در خودآرایی، تغییر در انتخاب دکوراسیون و اثاثیه منزل، تغییر در سبک خرید، تغییر در شیوه های گذران اوقات فراغت و تفریح و تغییر در تعاملات و ارتباطات رو در روی کاربران با میزان استفاده از شبکه های اجتماعی تلفن همراه رابطه وجود دارد به طوری که با افزایش ساعات استفاده از این شبکه ها تغییر در هر یک از مولفه های سبک زندگی نیز بیشتر می شود. اهمیت این موضوع برای کودکان و نوجوانان بسیار بیشتر است، چرا که کودکان به دلیل عدم شناخت و توانایی کافی در درک مخاطرات پیرامونی خود و نوجوانان به دلیل نوع هیجانات دوره نوجوانی تاثیرپذیری به مراتب بیشتری از سایر گروه های سنی کاربران دارند.

مطالعات انجام شده در کشورهای مختلف دنیا این موضوع را ثابت کرده است که علاوه بر تاثیرگذاری فضای مجازی برای سبک زندگی و باورهای کودک و نوجوان، خطراتی مانند زورگیری و مزاحمت اینترنتی در بین کاربران کم سن و سال فضای مجازی رایج است و درصد قابل تاملی از این گروه از کاربران با این مشکلات مواجهه هستند.

خطرات فضای مجازی 

خطرات فضای مجازی را می توان در دسته بندی های مختلفی قرارداد از قبیل مخاطرات، جسمی، روحی و روانی، اخلاقی، اعتقادی، اجتماعی و امنیتی. قرارگرفتن در معرض موضوعات جنسی و غیراخلاقی، قرارگرفتن در معرض محتوای نفرت انگیز، سوء استفاده های جنسی، نقض حریم خصوصی، تحریک به استفاده از الکل، سیگار و مواد مخدر، پیام های آزاردهنده، تحلیل استعدادهای درونی، درندگان سایبری و کلاهبرداری های مالی نمونه هایی از خطرات پیش روی فرزندان ما در فضای مجازی هستند. این طیف وسیع از آسیب ها، به طور چشمگیر در فضای مجازی کاربران کودک و نوجوان را تهدید می کنند و والدین باید مراقب باشند تا با اعمال نظارت های لازم و توانمندسازی فرزندانشان از این خطرات پیشگیری کنند.

نکته مهم در این خصوص این است که کودک و یا نوجوانی که با این خطرات مواجهه می شود دامنه آسیب پذیری بسیار بیشتری نسبت به بزرگسالان را تجربه می کند و بسیاری مواقع دیده شده است که قربانی کم سن و سال این تهدیدات دچار مشکلات روحی و روانی نگران کننده ای شده اند و سلامت جسم و روان آنها به خطر افتاده است.

بروز ناهنجاری هایی مانند پرخاشگری، تنهایی و انزوا، افسردگی، نارضایتی از خود، مقایسه پیوسته خود با دیگران، شدت احساس نیاز به توجه، شکست عاطفی، مواجهه با پیام های آزار دهنده، احساس حقارت، بیماری های جسمی، تنبلی و کم تحرکی، بلوغ زودرس، اعتیاد به رایانه و خودآزاری نمونه هایی از آثار و پیامدهای منفی کنشگری غیر صحیح کودکان و نوجوانان در فضای مجازی است.

مهمترین کاری که والدین باید انجام دهند

مهمترین کاری که والدین باید انجام دهند افزایش دانش و شناخت خود از این آسیب ها است و در گام بعد فراگرفتن راهکارهایی است که می توان برای مراقبت و کنترل فرزندان در فضای مجازی از آنها استفاده کرد. والدین امروز باید علاوه بر مهارت های سنتی فرزندپروری به مهارت جدید هزاره سوم هم مجهز شوند. که ما به آن مهارت های فرزندپروری در عصر دیجیتال می گوییم.

مهارت سواد رسانه، شناخت بازی های رایانه ای و روش انتخاب بازی مناسب برای فرزندان، مهارت حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی، مهارت استفاده از نرم افزارهای کنترل والدین و مهارت کنترل رژیم مصرف و … برخی از این مهارت هایی هستند پدرو مادرهای عصر دیجیتال به آنها نیاز دارند.

اعتیاد اینترنتی

این روزها شاهد اعتیاد اینترنتی جوانان و نوجوانان به ویژه دانش آموزان هستیم، این در شرایطی است که جوانان در این محیطها از آسیب پذیری بسیاری برخوردارند به ویژه افرادی که در دوره متوسطه اول و دوم در حال تحصیل هستند و حساسیت‌های دوران بلوغ را نیز طی می کنند. از سوی دیگر باید تعارض ارزش های ایرانی ـ اسلامی را در فضای مجازی مورد توجه قرار داد؛ چراکه این تکنولوژیها از قبل به ایران آمده اند و چالش های هویتی را برای جوانان ما ایجاد می کند که با مولفه های فرهنگ اسلامی و ایرانی ما مغایر است.

تحقیقات انجام شده با موضوع ارزیابی سلامت روانی و رفتاری دانش آموزان شهر تهران نشان داد، در میان ۱۳۲ هزار دانش آموز مورد تحقیق قرار گرفته که با ۴۲ مولفه انجام شد، متاسفانه نتایج ارزیابی نشان داد، ۵۶ درصد دانش اموزان در معرض خطر کسانی هستند که ارتباطشان با خانواده ها ضعیف است و مشکلات خود را با دوستانشان به صورت رودررو و یا در فضای مجازی مطرح می کنند.

کمتر از یک درصد دانش آموزان در معرض خطر مشکلات خود را با خانواده مطرح می کنند؛ ۳۳ درصد دانش آموزان اوقات فراغت خود را با استفاده از اینترنت، ۲۹ درصد استفاده از کامپیوتر و موبایل، ۱۷ درصد تلویزیون و ۳۵ درصد گوش دادن به موسیقی پر می‌کنند، اما بر اساس نظرسنجی انجام شده بیش از ۷۰ درصد دانش آموزان در پاسخ به انجام فعالیتهای ورزشی گزینه کم، اصلا یا خیلی کم را انتخاب کردند که اینها همگی هشدارهایی برای نبود تحرک، به خطر افتادن سلامت دانش آموزان، وابستگی به فضای مجازی و منزوی شدن آنها است.

این روزها راه اندازی شبکه های اجتماعی همچون وایبر، وی چت، واتس آپ و.. منجر به این شده که خانواده ها از هم دور شوند حتی ممکن است خانواده ها به صورت صوری و ظاهری دور هم جمع شوند، اما در همان جمع نیز افراد خانواده هرکدام توجهشان به گوشی یا تبلت هایشان است.

راه اندازی فیس بوک دانش آموزی

مشاوره آموزش و پرورش نظرات خود را درباره راه اندازی فیس بوک دانش آموزی اینگونه مطرح کرده اند: راه اندازی شبکه اجتماعی همچون فیس بوک ویژه دانش آموزان به شرطی می تواند تاثیرگذار و مثبت تلقی شود که دانش آموزان هر کدام با هویت و شناسنامه خود وارد این شبکه شوند و حریم ها حفظ شود. از سوی دیگر باید مربیان، والدین و معاونان و دبیران نیز عضو این شبکه شوند و با تولید محتوای فرهنگی، علمی و مذهبی شاهد اتفاقات خوب فرهنگی و علمی باشیم. ضمن آنکه فضایی فراهم می شود تا دانش آموز خارج از مدرسه با مربی و مدیر خود در فضایی صمیمانه و دوستانه صحبت و تبادل نظر کند.

برای جلوگیری از آسیبهای استفاده از فضای مجازی باید خانواده ها، دانش آموزان را به شرکت در فعالیتهای اجتماعی تشویق کنند. تقویت رفتارهای اجتماعی، وضع قوانین سختگیرانه برای برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی کردن این قوانین، آشنا کردن خانواده ها درباره آسیبها و نحوه استفاده از فضای مجازی، استفاده از هنرمندان و ورزشکاران در اعلام آسیبهای استفاده از اینگونه فضاها، اختصاص بخشی از کتابهای درسی برای آشنایی با فناوری های جدید و خطرات بالقوه آن از جمله راهکارهای موثر برای آگاهی دهی به دانش‌آموزان و اطلاع آنها از خطرات و آسیب های استفاده از دنیای مجازی است.