یادداشت‌هایی که ضمن شنیدن درس معلم یا خواندن کتاب‌های درسی تهیه می‌کنید، راهنمای اصلی شما در کار مطالعه و یادگیری است. قسمت اعظم درس خواندن شما باید از روی یادداشت‌هایی که هم در کلاس و هم از کتاب درسی برداشته‌اید، صورت گیرد.
تجارب نشان می‌دهند که برای یادگیری، یادداشت‌برداری صحیح، چندین برابر از خواندن مؤثرتر است؛ ضمن این که یادداشت‌برداری صحیح، در به خاطر سپردن و به خاطر آوردن مطالب نیز نقش اساسی دارد. کار هم سبب تمرکز حواس و هم موجب بیش‌تر به خاطر سپردن مطالب درسی می‌شود.
در هنگام یادداشت‌برداری، نکات زیر را مد نظر داشته باشید:
۱- یادداشت بردارید؛ چرا که حتی بهترین شنوندگان و خوانندگان نیز قادر نیستند هر آنچه را که شنیده یا خوانده‌اند، به یاد بیاورند.
۲- نکات اصلی گفتار گوینده یا نویسنده را با کلمات ویژۀ خودتان یادداشت کنید و سعی نکنید هر آنچه را که گفته می‌شود، بنویسید؛ بلکه به کلمات کلیدی آن گفته‌ها توجه کنید و آن‌ها را بنویسید.
۳- یادداشت‌های شما نباید حالت بازنویسی مجدد متن را داشته باشند؛ بلکه باید صرفاً چکیده و استنتاجی از مطالب باشند؛ در واقع یادداشت‌ها باید به صورت کلمات کلیدی باشند.
کلمه کلیدی: کلمه‌ای است که با خواندن آن، مفهوم و معنی متن مشخص می‌شوند؛ به بیان دیگر، کلمۀ کلیدی، کلمه‌ای است که با دیدن آن، مفهوم متن به خاطر آورده شود. کلمۀ کلیدی همیشه و حتماً یک کلمه نیست و گاهی ممکن است که بیش‌تر از یک کلمه باشد. از آن حا که کلمات کلیدی، حکم حلقه‌های یک زنجیر را دارند که به هم متصلند، باعث یادآوری کلمۀ بعد و در نهایت کل متن می‌شوند.
در شیوۀ نوین مطالعه، شما باید ابتدا متن را با سرعت زیاد بخوانید، مفهوم آن را درک کنید و سپس آنچه را که از متن استنباط کرده‌اید، به صورت نکات کلیدی در دفتر مخصوص خود یادداشت کنید.
این روش، کاملاً پویا و فعال خواهد بود و مهم‌ترین مزیت آن این است که برای نوشتن نکات مهم به صورت کلیدی، نیاز به فهمیدن مطلب داشته و از طرف دیگر برای فهمیدن مطلب، نیاز به تمرکز حواس بالایی دارید که خود مهم‌ترین عامل در یادگیری است.
۴- در یادداشت‌برداری در کلاس درس، سعی کنید تمام اطلاعاتی را که روی تخته سیاه نوشته شده‌است، رونویسی کنید؛ چرا که اصولاً معلم، نکات مهم و کلیدی درس را روی تخته سیاه می‌نویسد.
۵- برای داشتن یک یادداشت خوب، باید کلیات را ابتدا یادداشت کرد و بعد اجزاء لازم را به آن افزود. معمولاً ایده و نکتۀ اصلی هر مطلب، در یکی دو جمله اول پاراگراف می‌آید.
برای این منظور، عبارت‌هایی که کلماتی مانند «نخست»، «مهم‌ترین عامل»، «بیش‌ترین تاثیر» و … را دارند، باید در هنگام یادداشت‌برداری بیش‌تر مد نظر قرار گیرند؛ سپس، باید جزئیات کمکی و مثال‌ها و مواردی را که در تشریح ایده‌ها و نکات اصلی بیان می‌شوند، پیدا کنید. این جزئیات غالباً شامل مواردی مانند اسامی و تاریخ ها هستند.
۶- در هنگام یادداشت‌برداری، نوعی خلاصه نگاری ساده و عملی از خود ابداع کنید. برای انجام این کار می‌توانید از رسم‌الخط‌های گوناگون استفاده کنید و کلمات و عبارت‌های مهم‌تر را به‌طور بزرگ‌تر یادداشت کنید.
خلاصه، در واقع بیان مجددی از نکات اصلی به زبان خود شماست. هرخلاصه شامل موضوع اصلی، نکات اصلی و موارد جزئی و ارتباط منطقی بین آن‌هاست.
موضوع اصلی در یک منبع، مانند تنه درختی است که هر قسمت آن در نهایت به تنه بستگی دارد.
نکات اصلی، خطوط و اندیشه‌های اصلی و مهم در یک کتاب هستند که در مجموع موضوع اصلی را می‌سازند و کلیت آن‌ها از موضوع کلی کمتر است و صراحت بیش‌تری دارند.
موارد جزئی، اطلاعات جزئی‌تر هستند که به صورت مثال‌ها و نمونه‌ها، عکس و تصویر و اطلاعات واقعی مطرح می‌کردند. مجموعه موارد جزئی، درس و شناخت نکات اصلی را آسان‌تر می‌سازد.
یک روش ابداعی برای یادداشت‌برداری، می‌تواند استفاده از علائم ریاضی یا شکل‌های هندسی خاص باشد که به شما در یادداشت‌برداری سریع کمک کند.
۷- پیش از رفتن به کلاس، خود را برای یادداشت‌برداری آماده کنید. منظور از آمادگی، تنها آن نیست که وسایل نوشتن مثل: قلم و مداد و دفتر را همراه ببرید، بلکه خواندن و مطالعه درس، پیش از رفتن به کلاس، آمادگی شما را برای بهترین فهمیدن و بهتر یادداشت کردن افزایش می‌دهد.
از قبل خواندن درس‌ها سبب می‌شود که بتوانید نکته‌های اصلی گفته‌های سخنران را حدس بزنید و یادداشت‌های مفیدتر و پر معنی‌تری داشته‌باشید.
۸- هرگز با عجله ننویسید که بعد خودتان هم سر فرصت نتوانید آن نوشته را بخوانید. اگر سعی کنید فقط نکته‌ها و واقعیت‌های اساسی را یادداشت کنید، کمتر دچار این مشکل می‌شوید.
۹- در کنار یادداشت‌هایتان، حاشیۀ نسبتاً وسیعی (به اندازه چهار یا پنج سانتی‌متر) به صورت نانوشته باقی بگذارید تا همیشه امکان افزودن یا اصلاح کردن یادداشت‌ها را، در همان صفحۀ مربوط، داشته باشید.
۱۰- اگر در فن یادداشت‌برداری، مهارت کافی پیدا نکرده‌اید، شاید لازم باشد که روزانه در یادداشت خود تجدید نظر کنید. تجدید نظر، هم برای خلاصه کردن و حذف نکته‌های نامربوط است و هم متضمن افزودن نکات مهم است که در یادداشت‌ها از قلم افتاده‌اند.
۱۱- یادداشت‌هایی که از منابع مختلف (کتاب، درس، معلم، کمک درسی و …) دربارۀ اهمیت موضوع تهیه شده‌است، باید در کنار هم قرار گیرند تا در هنگام مرور، هیچ یک از نکته‌های مربوط به آن موضوع از نظر دور نیفتد.
و در نتیجه، معنای کامل‌تر و بیش‌تری از آن موضوع ادراک شود. به همین منظور، استفاده از کاغذهای کلاسور، که برگ‌های آن از هم جداست، به شما کمک می‌کند که همۀ یادداشت‌های مربوط به یک موضوع خاص را در کنار هم قرار دهید.
۱۲- در یادداشت‌های خود، از تصویر، آکلارد، پرانتز، علامت فلش، مداد رنگی و اندازه‌های مختلف برای نوشتن عناوین و تیترها استفاده کنید.
بخصوص اگر کتابی را در منزل مطالعه می‌کنید، بهتر می‌توانید موارد فوق را در آن کتاب لحاظ کنید. هر قدر یادداشت‌های شما چشم‌گیرتر باشند، به همان نسبت از مطالعه و یادگیری‌شان لذت بیش‌تری خواهید برد و به خاطر آوردن اطلاعات مندرج در آن‌ها برای شما ساده‌تر خواهد بود.
۱۳- در هنگام یادداشت‌برداری، تا آنجا که می‌توانید، به ارتباط میان مباحث اصلی و فرعی توجه کنید؛ زیرا این امر در یادآوری مطالب یادداشت شده، می‌تواند فوق‌العاده مؤثر باشد. در حین این عمل، مراجعه مکرر شما به متن برای نوشتن کلمات و عبارات اساسی از یک سو و یادداشت‌برداری که به صورت یک کار تفریحی در خواهد آمد،
از سوی دیگر، باعث می‌شود که درس خواندن با علاقه و لذت توأم باشد و مطالب به شکل عمیقی فراگرفته شود. هر متنی که می‌خوانید، دارای مجموعه‌ای از جملات اصلی و فرعی است.
جملات فرعی، جملاتی هستند که در ارتباط با جملات اصلی و در واقع زیر مجموعه جملات اصلی هستند و باید هنگام یادداشت‌برداری، به آن‌ها توجه داشت.
زمانی یادداشت‌برداری کامل و صحیح است که دقیقاً طرز پیوند بین کلمات اصلی و فرعی را رعایت نمایید. هر چقدر نکات اصلی و فرعی را رعایت نمایید.هر چقدر نکات اصلی و فرعی را به صورت شبکه‌ای و در ارتباط باهم درآورید، بهتر در حافظه ثبت می‌گردند و بعداً یادآوری آن‌ها راحت‌تر صورت می‌گیرد.
۱۴- در یک تحقیق، ثابت شد یادگیری مطالبی که شاگردان به صورت صحیح در دفترچه یادداشت خود می‌نویسند، بسیار بیش‌تر از مطالبی است که آن‌ها را یادداشت نمی‌کنند؛
برای مثال، از شاگرادان خواسته شده بود تا در حین خواندن یک متن ۱۶۰ کلمه‌ای، یادداشت بردارند و یک هفته بعد در یک آزمون یادآوری در زمینۀ آن شرکت کنند. نتایج نشان داد که میزان یادآوری آن مطالبی که در یادداشت‌ها وجود داشت، ۳۴ درصد بود، ولی میزان یادآوری آن مطالبی که در یادداشت‌های شاگردان وجود نداشت، کمتر از ۵ درصد بود. این امر، نشان دهندۀ نقش یادداشت، در یادگیری بهتر مطالب است.
۱۵- هنگام خواندن و همزمان با آن، یادداشت برندارید. زیرا این امر، وقت‌گیر است و باعث تنبلی ذهن می‌شود و ممکن است که یادداشت‌ها به طور غیرمتعارفی زیاد و حجیم شوند. خواندن و نوشتن، دو عمل جداگانه هستند و هر کدام نیازمند فرایندهای مغزی و فیزیکی مجزایی هستند.
انجام همزمان خواندن یادداشت برداشتن، یک اختلال در عمل هر دو فرایند ایجاد می‌کند؛ بنابراین، نباید هنگام خواندن، یادداشت برداشت و این کار را باید به بعد از خواندن یک مطلب خاص موکول کرد.
برای این منظور، بعد از خواندن مطلب مربوط به یک قسمت، شروع به دسته‌بندی کلمات کلیدی اصلی و فرعی آن قسمت کنید و آن را به صورت شبکه در آورید.
هر چه وقت بیش‌تری روی سازماندهی و ترسیم درخت حافظه صرف کنید، مطالب را بهتر درک نموده و آن را به مدت طولانی‌تری در حافظه‌تان ثبت خواهید کرد.
۱۶- تا آنجا که امکان دارد، صفحات کاغذ را زیباسازی کنید. به عنوان مثال، سعی کنید صفحات کاغذ را خط‌‌‌‌کشی نمایید؛ حتی از دو رنگ برای نوشتن استفاده کنید. اگر از کاغذ کلاسور برای یادداشت کردن استفاده می‌کنید، در بالای صفحه، حتی درج شماره صفحه هم مطلوب است.
ضمناً عنوان درس و هر بخش را نیز به طور مشخص قید نمایید تا صفحات آن با دیگر دروس و فصول هر درس مخلوط نشود. در مجموع، رعایت این نکات، رغبت و انگیزه‌ای بیش‌تر در شما برای مطالعه و یادگیری ایجاد می‌کند.
