موفقیت تحصیلی فرزندان در دوران تحصیل از دغدغه‌های اساسی بسیاری از والدین به شمار می‌رود به‌طوری که به طرق مختلف سعی در بهبود عملکرد تحصیلی فرزندان خود دارند. اما چه عواملی واقعا در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان نقش دارند؟ آیا تنها هوش بالا برای موفقیت در تحصیل کافی است؟ برای آگاهی از این موضوع با ادامه‌ی مطلب و معرفی عوامل موفقیت در تحصیل همراه ما باشید. شاید تصور کنید موفقیت در مدرسه ارتباط زیادی با IQ افراد دارد؛ گرچه تا حدی درست فکر می‌کنید اما این همه‌ی حقیقت نیست. هوش بالا سبب درک بهتر و ساده‌تر مفاهیم درسی از کودکستان تا دانشگاه می‌شود اما برای موفقیت در مدرسه به‌تنهایی کافی نیست چراکه علاوه بر هوش، عوامل بیرونی و درونی بسیاری بر نمرات، توانایی یادگیری و در نهایت موفقیت تحصیلی افراد تأثیرگذار است. با وجود اینکه وضعیت اقتصادی و اجتماعی زندگی نیز از عوامل مؤثر در موفقیت تحصیلی به شمار می‌رود اما عوامل مهم‌تر دیگری برای موفقیت در تحصیل وجود دارند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
روابط اجتماعی
روابط اجتماعی از دوران کودکستان به بعد در میزان و کیفیت یادگیری افراد نقش مهمی دارد و اهمیت آن خارج از تصور است. نتایج تحقیقی در این زمینه نشان می‌دهد که روابط دوستی در دوران کودکستان مشکلات رفتاری دانش‌آموزان را کاهش می‌دهد و منجر به ارتقاء مهارت‌های کودک و در نتیجه کسب نمرات بهتر مخصوصا در پسران می‌شود. مطالعات دیگر در این زمینه گویای این مطلب بودند که تغییرات در روابط دوستانه‌ی افراد در نوجوانی، مسیر آینده‌ی آنها را مشخص می‌کند و تغییرات و تلاطم‌های دوران نوجوانی ممکن است در آینده باعث موفقیت یا شکست فرد در زندگی شود. طی این تحقیقات مشخص شد کسانی که نمرات خوبی کسب می‌کنند اگر روابط دوستانه خود را با افرادی که مشکلات رفتاری دارند، بیشتر کنند در نهایت با افت تحصیلی مواجه می‌شوند. انتخاب دوستان در مراحل مختلف زندگی نقش مهمی در موفقیت یا شکست شما در آینده دارد، پس در انتخاب دوست دقت و آنها را هوشمندانه
میزان استرس
با اینکه گاهی استرس عامل انگیزشی برای انجام کارها محسوب می‌شود اما مطالعاتی که به‌تازگی انجام شده است، استرس را مانع عملکرد مناسب در تحصیلات آکادمیک می‌داند. تأثیر استرس در ردیف عواملی همچون مشکلات مالی، افسردگی، عدم اعتماد به نفس و ناتوانی در برقراری ارتباط قرار می‌گیرد و منجر به ناهنجاری‌های خواب، خوراک و پذیرش مسئولیت می‌شود. تمامی این تغییرات منفی به همراه عوامل استرس‌زای آنها در نهایت به افت تحصیلی بسیاری از دانش‌آموزان منجر می‌شوند. با این حال، افرادی که از سیستم‌های حمایتی قوی‌تری برخوردار بودند، توانایی بیشتری در غلبه بر مشکلات از خود نشان دادند و عملکرد تحصیلی بهتری داشتند. در بسیاری از موارد، گنجاندن دروسی مثل مدیریت استرس در برنامه‌ی درسی دانشجویان و دانش‌آموزان، فارغ از عوامل استرس‌زای بیرونی منجر به کاهش استرس و حرکت درست آنها در مسیر اهداف تحصیلی شده است.
کنجکاوی
کنجکاوی دانش‌آموزان یکی از عوامل تأثیرگذار در موفقیت تحصیلی آنهاست. مطالعاتی که در حوزه‌ی روانشناسی انجام شده، نشان داده است که کنجکاوی از عوامل مهم موفقیت در تحصیل است تا جایی که اثر آن را از هوش نیز بیشتر دانسته‌اند. با توجه به جامعه آماری ۵۰۰۰۰ نفری دانش‌آموزان در این مطالعات، تأثیر کنجکاوی در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان حتی بیشتر از عواملی همچون سخت‌کوشی و وظیفه‌شناسی ارزیابی شده که این موضوع تأکیدی بر یادگیری مفاهیم جدید و تجربیات تازه در همه حال است.
هوش هیجانی(EQ)
با اینکه از IQ به‌عنوان عاملی مهم در پیش‌بینی موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان یاد می‌شود اما مورد مهم دیگر در این زمینه EQ یا همان هوش هیجانی است. همان‌طور که قبلا اشاره شد، محققین به این نتیجه رسیده‌اند که موفقیت تحصیلی به عواملی بیش از IQ و هوش ذاتی فرد بستگی دارد به‌طوری که این عوامل جانبی حتی در موفقیت فرد در روابط اجتماعی و برقراری روابط احساسی با دیگران نیز مؤثرند. وقتی در برنامه‌ی درسی دانش‌آموزان زیر ۱۲ سال دروس آموزش برقراری روابط احساسی و اجتماعی گنجانده شد، شاهد موفقیت تحصیلی و عملکرد بهتر دانش‌آموزان در برقراری روابط اجتماعی با دیگران بودیم؛ این در حالی است که میزان موفقیت دانش‌آموزانی که در این طرح شرکت نکرده بودند، چندان مناسب ارزیابی نشد. آموزش‌های اجتماعی و احساسی به‌عنوان یک اکسیر معجزه‌آسا برای بهبود عملکرد دانش‌آموزان ضعیف‌تر محسوب نمی‌شود اما این آموزش‌ها می‌تواند منجر به توسعه‌ی مهارت‌های برقراری ارتباط با دیگران و کاهش استرس شود.
خانواده
نقش خانواده در شکل‌دهی رویکرد افراد در مدرسه و پیشرفت تحصیلی انکارناپذیر است. نتایج تحقیقاتی که روی ۸۰۰ دانش آموز در شیکاگو و پکن انجام شد، گویای این بود که دانش‌آموزانی که خود را در قبال خانواده مسئول می‌دانند، به درس و پیشرفت تحصیلی علاقه‌ی بیشتری نشان می‌دهند. دیدگاه خانواده نسبت به تحصیل فرزندان، ثبات خانواده، ارتباطات قوی میان والدین و فرزندان تأثیر عمیقی در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان دارد.
اعتماد به نفس
گاهی تصور اینکه شما قادر به انجام کاری هستید، تمام چیزی است که برای انجام آن کار نیاز دارید. نتایج تحقیقاتی که به‌تازگی انجام شده حاکی از این است که علت افت تحصیلی و نمرات پایین برخی دانش‌آموزان، احساس عدم تعلق آنها به محیط آموزشی،گوشه‌گیری و کمبود اعتماد به نفس است. راه‌حل این مشکل، تمرین ۶۰ دقیقه‌ای ساده‌ای است که به تقویت اعتماد به نفس آنها کمک قابل توجهی می‌کند و باعث می‌شود دانش‌آموزان با اعتماد به نفس بیشتری در مدرسه و منزل ظاهر شوند.
۲۲ درصد از دانش‌آموزانی که در این طرح شرکت کردند در زمره‌ی ۲۵ درصد برتر کلاس قرار گرفتند درحالی‌که تنها ۵ درصد از افرادی که در این طرح شرکت نکرده بودند، جزو ۲۵ درصد برتر کلاس بودند. البته این تحقیق در سطح کوچکی انجام شده و انجام تمرینات تقویت اعتماد به نفس در سطح وسیع‌تر قطعا به نتایج بهتر و دقیق‌تری می‌انجامد.
ساعت کلاس
دانشجویان باید به ساعت کلاس‌هایی که انتخاب می‌کنند توجه ویژه‌ای داشته باشند چراکه ساعت مناسب نقش مهمی در موفقیت تحصیلی دارد. محققان متوجه تأثیر منفی شب‌زنده‌داری و نوشیدن مشروبات الکلی در افت تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان شده‌اند و به افرادی که به شب زنده‌داری عادت دارند، توصیه می‌کنند کلاس‌هایی را که صبح‌ها برگزار می‌شوند، انتخاب نکنند. خواب دیرهنگام به کاهش کیفیت خواب و خواب‌آلودگی در طول روز منجر می‌شود که اثرات منفی آن در نمرات آخر ترم مشخص می‌شود. البته برعکس این قضیه نیز صادق است؛ دانش‌آموزانی که به‌موقع می خوابند، تمایل بیشتری به حضور مؤثر در کلاس درس دارند و در نتیجه نمرات بهتری نیز کسب می‌کنند.
تناسب اندام
اگر فکر می‌کنید شرکت در کلاس‌های درسی بهانه‌ی خوبی برای ورزش نکردن است، بهتر است در مورد دیدگاه‌تان تجدیدنظر کنید. مطالعات نشان داده‌اند بین ورزش و موفقیت تحصیلی ارتباط مستقیم وجود دارد. واقعیت این است که شانس موفقیت تحصیلی افراد فعال‌تر، بیشتر است، شاید به این علت که اکسیژن بیشتری به مغز می‌رسد و به آزادسازی اندروفین و حس نشاط بیشتر می‌انجامد. انجام تمرینات ورزشی علاوه بر آنهایی که در مدرسه و دانشگاه انجام می‌شود، تأثیر شگفت‌انگیزی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دارد؛ نمرات دانش‌آموزانی که از سر اجبار در تمرینات ورزشی مدرسه حاضر می‌شوند با آنهایی که با علاقه حتی بیرون از مدرسه نیز ورزش می‌کنند، متفاوت و عمدتا پایین‌تر است. به‌طورکلی هر نوع ورزشی که موجب کاهش استرس، تناسب اندام و افزایش اعتماد به نفس شود، در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر مثبتی خواهد داشت.
خواب
در فهرست عوامل موفقیت در تحصیل، موارد کمی به‌اندازه‌ی تأثیر خواب مهم قلمداد می‌شوند. مطالعات بسیار نشان داده‌اند که اگر به دنبال کسب نمرات بالاتر هستید، باید خواب کافی و مناسب داشته باشید. شب زنده‌داری حتی برای مطالعه‌ی کتاب‌های درسی نیز اصلا توصیه نمی‌شود چراکه بازدهی پایین آن ثابت شده است و افرادی که با این سبک درس می‌خوانند نسبت به افرادی که خواب راحت و کافی داشته‌اند به مراتب نمرات کمتری کسب کرده‌اند. حتی عادات بد حین خواب نیز بر نمرات دانش‌آموزان به‌خصوص در مقطع دبیرستان مؤثر است. البته اثر منفی کم‌خوابی و خواب بد بر دانش‌آموزان پایه‌های مختلف تحصیلی ثابت شده و از این رو یکی از عوامل مهم در موفقیت تحصیلی در تمام مقاطع به شمار می‌رود.
عضویت در تیم‌های ورزشی مدرسه
نتایج مطالعه‌ای در دانشگاه ارگان نشان داده است پسرانی که به شرکت در تیم‌های ورزشی علاقه ندارند (این مورد در دختران تا حدی کمتر است) تمایل بیشتری به مصرف مشروبات الکلی، شرکت در مهمانی‌ها و جشن‌های قهرمانی تیم‌ها دارند که متعاقبا باعث افت تحصیلی آنها شده است. به همین دلیل بسیاری از دانش‌آموزان به ثبت نام در مدارسی تمایل نشان داده‌اند که علاوه بر آموزش به قهرمانی تیم‌های مدرسه‌ی خود نیز اهمیت می‌دهند.
سلامتی
اگر مراقب سلامتی خود نباشید، احتمالا نمرات خوبی نیز کسب نخواهید کرد. نتایج مطالعات مختلف نشان داده‌اند که کمبود خواب، تماشای افراطی تلویزیون، قمار، مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر مستقیم دارد. افرادی که به موارد اشاره‌شده وابستگی داشته باشند از استرس و مشکلات متعدد سلامتی رنج می‌برند و در نتیجه نمی‌توانند نمرات بالایی کسب کنند.
