انتخاب رشته، انتخاب آينده‌ي شماست. پاسخ‌گويي دقيق و شفاف به 6 سؤال زير، کليد موفقيت شما در انتخاب رشته‌ي صحيح است؛ اما ابتدا بايد يک اشتباه بزرگ را تصحيح کنيم.
تصحيح يک اشتباه بزرگ براي انتخاب رشته‌ي موفق:
بعضي از دانشآموزان تصور ميکنند براي يک انتخاب رشته‌ي خوب، مهم‌ترين چيز کارنامه و نمرات و رتبه‌ي کنکور است. آن‌ها بيش از آن‌که به خودشان، اهدافشان و آينده‌شان فکر کنند، به نظر ديگران و اهميتي که مردم جامعه به رشته‌هاي مختلف مي‌دهند توجه ميکنند؛ اما موضوع اصلي براي يک انتخاب رشته‌ي صحيح اين است که خودتان و اهدافتان را خوب بشناسيد. موضوع اصلي انتخاب رشته، خود شما هستيد. من 6 سؤال طرح کرده‌ام که اگر بتوانيد به اين 6 سؤال پاسخ دقيق و واضحي بدهيد انتخاب رشته‌ي خوبي خواهيد داشت.
اين سؤال‌ها براي خودشناسي شما در زمينه‌ي انتخاب رشته تنظيم شده است. هر چه پاسخ‌هاي شما دقيق‌تر و واضح‌تر باشد، شناخت شما از خودتان و اهدافتان روشن‌تر است و در نتيجه انتخاب بهتري خواهيد داشت.
لطفاً سؤال‌ها را با دقت بخوانيد و خوب فکر کنيد. با پدر و مادر خود نيز مشورت کنيد؛ زيرا آن‌ها روحيات و ويژگي‌هاي شخصيتي شما را بيش‌تر و بهتر مي‌شناسند و مي‌توانند به شما در شناخت خودتان کمک کنند.
سؤال 1: آيا مي‌دانيد مي‌خواهيد کدام رشته(ها)ي دانشگاهي را انتخاب کنيد؟
آيا شما جزء افرادي هستيد که فقط و فقط يک رشته را مد نظر داريد؟ آيا دو رشته را انتخاب مي‌کنيد؟ شايد سه رشته مد نظرتان باشد؛ اين سه رشته به ترتيب اولويت چگونه هستند؟ آيا علايق متنوعي داريد؟ آيا رشته‌هاي مختلف براي شما چندان تفاوتي با هم ندارند؟ آيا ترديد داريد و دقيقاً نمي‌دانيد که کدام رشته(ها) را ترجيح مي‌دهيد؟
اگر دو يا چند رشته را انتخاب مي‌کنيد بايد به انتخاب شهر و دانشگاه هم فکر کنيد. آيا فقط در شهر خودتان انتخاب رشته خواهيد کرد؟ آيا فقط مي‌خواهيد در شهر خودتان ادامه‌ي تحصيل دهيد يا شهرهاي ديگر را هم مد نظر قرار خواهيد داد.
توصيه‌ي من اين است که تا جايي که مي‌توانيد در شهر خودتان و در کنار خانواده‌تان بمانيد. به ويژه اگر در تهران و کلان‌شهرها و شهرهاي دانشگاهي زندگي مي‌کنيد شهر خود را بر شهرهاي ديگر ترجيح دهيد.
به جز رشته و شهر، به دانشگاه هم فکر کنيد. آيا مي‌دانيد کدام دانشگاه‌ها را ترجيح مي‌دهيد؟ اولويت‌هاي شما در مورد انتخاب دانشگاه‌ها چيست؟ اگر مي‌خواهيد اولويت دانشگاه‌ها را بدانيد يک راه اين است که به متوسط نمرهي قبولي يا به نمرهي آخرين افراد قبول‌شده در رشته‌هاي مختلف توجه کنيد.
نکته‌ي مهم در مورد رشته و شهر و دانشگاه اين است: مي‌خواهيد با کدام الگو، رشته‌ها را پشت سر هم بچينيد و اولويت‌بندي کنيد؟ در ادامه چند الگو را به شما معرفي مي‌کنم. شما بايد الگوي خود را با تفکر و دقت و مشورت با خانواده و دوستان انتخاب کنيد.
معرفي چند الگو با يک مثال ساده:
در مثالي که خواهم گفت مي‌توانيد نام شهر و رشته‌ها را متناسب با وضعيت خود تغيير دهيد. مثلاً اگر در رشته‌ي تجربي هستيد دو يا سه رشته‌ي تجربي و اگر در رشته‌ي انساني يا هنر هستيد دو يا سه رشته از گروه خودتان را مثال بزنيد.
فرض کنيد دانش‌آموزي تهراني است و مي‌خواهد فقط رشته‌هاي عمران و مکانيک را انتخاب کند. ابتدا بايد مشخص کند که کدام‌يک از اين دو رشته را ترجيح مي‌دهد. بسياري از دانشآموزان اولويت خود را بر مبناي اقبال عمومي و سطح نمرهي هر رشته مشخص ميکنند؛ اما دانش‌آموزانِ عميق‌تر، به خواسته‌ها و ترجيح‌هاي خود توجه ميکنند؛ زيرا ممکن است نمرهي يک رشته بالاتر باشد ولي دانش‌آموز آن رشته را کم‌تر ترجيح بدهد. روش درست‌تر اين است که علايق و ترجيح‌هاي خود را در نظر بگيريد؛ اما اگر واقعاً نمي‌دانيد کدام‌يک را بيش‌تر ترجيح مي‌دهيد و اگر چند رشته براي‌تان از اهميت يکساني برخوردارند مي‌توانيد بر مبناي نظر عمومي انتخاب رشته کنيد. اگر به رستوران مي‌رويد مي‌دانيد چه غذايي از آن رستوران را دوست داريد، خودتان سفارش غذا مي‌دهيد اما اگر غذاها را نمي‌شناسيد يا براي‌تان فرقي ندارند آن‌گاه مي‌توانيد به نظر ديگران توجه کنيد که چه غذايي را بيش‌تر ترجيح مي‌دهند يا از ميزبان راهنمايي بخواهيد. در مورد انتخاب رشته هم به همين صورت است. کساني که خودشان مي‌دانند کدام رشته را ترجيح مي‌دهند افراد مصمم‌تر و موفق‌تري خواهند بود. پس از آن‌که مشخص کرديد کدام رشته را ترجيح مي‌دهيد اکنون بايد رشته‌هاي مورد نظرتان را به ترتيب اولويت مشخص کنيد.
دوباره به سراغ دانش‌آموز فرضي و مثالي خود بازمي‌گرديم. او ممکن است يکي از اين الگوها را انتخاب کند. شما کدام الگو را انتخاب مي‌کنيد؟ يکي از اين سه الگو يا الگويي که مي‌تواند متفاوت باشد؟
الگوي اول:
او عمران را ترجيح مي‌دهد؛ بنابراين عمران را در دانشگاه‌هاي شهر تهران پشت سر هم انتخاب مي‌کند و سپس رشته‌ي مکانيک را در شهر تهران در همه‌ي دانشگاه‌ها به ترتيب مي‌نويسد.
عمرانِ دانشگاه 1، شهر تهران
عمرانِ دانشگاه 2، شهر تهران
عمرانِ دانشگاه 3، شهر تهران
..............
...............
مکانيکِ دانشگاه 1، شهر تهران
مکانيکِ دانشگاه 2، شهر تهران
مکانيکِ دانشگاه 3، شهر تهران
................
................
الگوي دوم:
او هر دو رشته‌ي عمران و مکانيک را در تک تک دانشگاه‌ها مي‌نويسد؛ زيرا يا اختلاف چنداني بين اين دو رشته قائل نيست يا اين‌که اعتبار دانشگاه‌ها برايش اهميت بيش‌تري دارد.
عمرانِ دانشگاه 1، شهر تهران
مکانيکِ دانشگاه 1، شهر تهران
عمرانِ دانشگاه 2، شهر تهران
مکانيکِ دانشگاه 2، شهر تهران
عمرانِ دانشگاه 3، شهر تهران
مکانيکِ دانشگاه 3، شهر تهران
...............
الگوي سوم:
او رشته‌ي اول خود را علاوه بر شهر خودش (تهران) در بقيه‌ي شهرها هم ادامه مي‌دهد و سپس به سراغ رشته‌ي دوم مي‌رود.
عمرانِ دانشگاه 1، شهر تهران
عمرانِ دانشگاه 2، شهر تهران
عمرانِ دانشگاه 3، شهر تهران
عمرانِ دانشگاه 4، شهر تهران
عمرانِ شهر «الف»
عمرانِ شهر «ب»
عمرانِ شهر «ج»
...
الگوهاي ديگر:
الگوهاي ترکيبي/ اکنون که با اين سه الگو آشنا شديد خودتان مي‌توانيد الگوي ديگري را انتخاب کنيد. آيا يک رشته را در شهر خودتان و دو سه شهر ديگر پشت سر هم مي‌نويسيد يا اين‌که آن رشته را در چندين شهر مي‌نويسيد؟ آيا همه‌ي شهرها را انتخاب مي‌کنيد يا فقط در شهر خودتان مي‌مانيد؟
کدام الگو بهتر است؟ درست اين است که شما رشته را نسبت به دانشگاه در اولويت قرار دهيد؛ ولي برخي دانشآموزان تصميم مي‌گيرند که دانشگاه معتبرتر را در اولويت قرار دهند. بايد خودتان فکر کنيد و الگوي خود را داشته باشيد. اين سؤالات از سؤالات متداول داوطلبان است که به الگوي انتخاب مربوط مي‌شود. داوطلبان برخي از اين سؤالات را در پايان شهريور و پس از اعلام نتايج قبولي‌هاي کنکور سراسري و آزاد مي‌پرسند و برخي را قبل از انتخاب رشته.
آيا رشته‌ي دلخواه را در شهر ديگر انتخاب کنم يا رشته‌ي ديگر را در شهر خودم؟
آيا رشته‌ي ديگر را در دانشگاه سراسري انتخاب کنم يا رشته‌ي دلخواه را در دانشگاه آزاد؟
آيا اين رشته را در دانشگاه آزاد انتخاب کنم يا آن رشته را در دانشگاه غير انتفاعي؟
و سؤال‌هايي از اين قبيل.
سؤال 2:آيا مي‌دانيد شغل آينده‌ي شما چيست؟
آيا هنگام انتخاب رشته به شغل آينده‌ي خود نيز فکر مي‌کنيد؟
آيا امکانات شغلي موجود در خانواده‌ي خود را هم در نظر گرفته‌ايد؟ آيا مي‌خواهيد بعداً در زمينه‌هاي شغلي پدر و مادر يا بستگان و فاميل خود کار کنيد؟ اگر اين گونه است رشته‌اي که انتخاب مي‌کنيد تا چه حد با زمينه‌هاي شغلي موجود در خانواده‌تان هماهنگ است؟
نکته‌ي جالب توجه اين است که برخي دانشآموزان هنگام انتخاب رشته به شغل آينده‌ي خود و به امکانات شغلي که در خانواده و اطرافيانشان وجود دارد توجه نمي‌کنند. البته قرار نيست همه‌ي افراد، مشاغل موجود در خانواده‌ي خود را ادامه دهند؛ به هر حال امکان بسيار خوب و مهم، استفاده از موقعيت‌هاي موجود شغلي در ميان خانواده و اطرافيان است. در انتخاب رشته‌ي خود حتماً به شغل آينده‌تان نيز فکر کنيد.
سؤال 3: آيا نظر شما در مورد انتخاب رشته با نظر خانواده‌تان هماهنگ است؟
تصميم نهايي با شماست؛ اما به دو دليل بهترين مشاوران شما براي انتخاب رشته، خانواده به ويژه پدر و مادرتان هستند.
دليل اول: پدر و مادر شما بيش از همه شما را دوست دارند.
دليل دوم: پدر و مادر و خانواده‌تان بيش از ديگران از روحيات و خصوصيات شما آگاه هستند.
علاوه بر خانواده با دوستان خود نيز گفت‌وگو کنيد. با اين‌که هر کس با ديگري متفاوت است اما گفت‌وگو با دوستان سبب تمرکز و تفکر بيش‌تر خواهد شد.
پشتيبان شما به مدت يک سال در جريان امور آموزشي شما بوده است و پس از خانواده، تنها کسي است که شما را بهتر مي‌شناسد و با خلق و خو و اهداف و نيازهاي شما آشناست؛ بنابراين با پشتيبان خود نيز مشورت کنيد.
وقتي با دوستان و مشاوران و معلمان و پشتيبان خود گفت‌وگو مي‌کنيد همواره به خاطر داشته باشيد که بهترين مشاور براي شما خانواده‌تان است.
سؤال 4: آيا فقط در شهر خود مي‌مانيد يا به شهر ديگر هم مي‌رويد؟
آيا غير از شهر خودتان مي‌توانيد به شهرهاي نزديک هم برويد؟ آيا در شهرهايي که بستگان يا فاميل نزديکتان در آن‌جا زندگي ميکنند نيز انتخاب رشته مي‌کنيد؟ آيا با رفتن به شهر ديگر موافق هستيد؟نظر خانواده‌تان درباره‌ي رفتن شما به شهرهاي ديگر چيست؟ آيا کلان‌شهرها جزء انتخاب‌هاي شما هستند؟
توصيه‌ي ما اين است که حتي‌الامکان در شهر خودتان بمانيد. به ويژه اگر شهر شما يک شهر دانشگاهي است، تحصيل در شهر خودتان را به شهرهاي ديگر ترجيح دهيد. هم‌اکنون اکثر دانشآموزان کلان‌شهرها ترجيح مي‌دهند که در دانشگاه‌هاي شهرهاي خودشان درس بخوانند و مثلاً در رشته‌ي پزشکي، تحصيل در دانشگاه شهر خود را حتي به دانشگاه‌هاي تهران ترجيح مي‌دهند.
در مورد تحصيل در شهرهاي ديگر حتماً با پدر و مادرتان مشورت کنيد و به راحتي در مورد رفتن به شهرهاي ديگر تصميم نگيريد. امتيازات زندگي در کنار خانواده و مشکلات رفتن به شهرهاي ديگر را دقيق بررسي کنيد و با دانشجوياني که اين مورد را تجربه کرده‌اند گفت‌وگو کنيد و آگاهانه تصميم بگيريد.
سؤال 5: کف قابل قبول شما کجاست؟
اين سؤال دشوارترين سؤال است. آيا مي‌دانيد آخرين رشته‌هايي که انتخاب مي‌کنيد و قبول شدن در آن‌ها را به يک سال پشت کنکور ماندن ترجيح مي‌دهيد کدام رشته‌ها هستند؟ آيا اگر در رشته‌ي مورد علاقه‌تان قبول نشويد سال ديگر هم ادامه خواهيد داد تا به هدف خود برسيد؟ يا اين‌که ترجيح مي‌دهيد توقع و انتظارات خود را تعديل کنيد و همين امسال به دانشگاه برويد؟
پاسخ به اين سؤال هم مانند 5 سؤال ديگر کاملاً جنبه‌ي شخصي دارد و پاسخ آن براي هر دانش‌آموزي با ديگران متفاوت است.
اگر مي‌خواهيد در صورت قبول شدن در رشته‌ي دلخواهتان يک سال ديگر نيز ادامه دهيد حتماً با پدر و مادر و خانواده‌تان مشورت کنيد؛ زيرا پدر و مادر شما (به ويژه در اکثر موارد مادرتان) به خوبي روحيات شما را مي‌شناسند که آيا مي‌توانيد براي يک سال ديگر هم درس بخوانيد يا خير.
تعيين کف قابل قبول، سخت‌ترين سؤال براي انتخاب رشته است؛ زيرا معمولاً اکثر دانشآموزان کمال‌طلب هستند و مي‌خواهند به ايده‌آل و آرمان‌هاي خود برسند. وقتي کف قابل قبول خود را تعيين مي‌کنيد يعني مشخص مي‌کنيد که تا چه حد حاضريد از توقعات و آرزوهاي خود پايين‌تر بياييد. پاسخ به اين سؤال دشوارتر است و بايد خيلي درباره‌ي آن فکر کنيد و با خانواده و دوستان خود مشورت کنيد تا تصميم سنجيده‌اي بگيريد.
سؤال 6: کدام رشته‌ها را خوب نمي‌شناسيد؟ کدام رشته‌ها را مي‌خواهيد بشناسيد؟
مي‌خواهيد در مورد کدام رشته‌ها اطلاعات کسب کنيد؟ براي انتخاب رشته‌ي بهتر بايد رشته‌ها را خوب بشناسيد.
براي معرفي رشته‌ها علاوه بر نظرات متداول، کار جديدي نيز انجام داده‌ايم. از دانشجويان برتر و فارغ‌التحصيلان جوان و نخبه‌ي رشته‌هاي مختلف خواسته‌ايم به معرفي رشته‌ي خود بپردازند؛ زيرا افق ديد و نظر دانشجويان برتر و فارغ‌التحصيلان جوان و نخبه با آن‌چه شما مي‌خواهيد بدانيد همسوتر است.
در پايان بار ديگر از شما تقاضا مي‌کنم به اين 6 سؤال مطرح‌شده با دقت فکر کنيد. با خانواده و دوستان خود گفت‌وگو کنيد و بهترين تصميم را بگيريد. تصميمي بگيريد که تا يک سال بعد هم آن را قبول داشته باشيد.
ممکن است بخواهيد ريسک کنيد يا اين‌که تصميم بگيريد که حتماً همين امسال در هر رشته‌اي که قبول شويد به دانشگاه برويد و در مراحل بعدي تحصيل (کارشناسي ارشد و دکترا) به ايده‌آل خود نزديک شويد. يا اين‌که حالت ميانه‌اي داشته باشيد؛ يعني نه خيلي اهل ريسک باشيد و نه اين‌که امسال به هر رشته‌اي قانع شويد. در هر صورت شما انساني يگانه و منحصربه‌فرد هستيد و بايد بهترين تصميم را بگيريد. با شروع زودهنگام، با در نظر گرفتن وقت کافي، با گفت‌وگوي زياد و با تفکر عميق، آينده‌تان را براي خود بسازيد.
