یکی از دغدغه‌های دانش‌آموزان و گاه معلمان و خانواده‌ها، در فرآیند یادهی یادگیری، "تکالیف" هستند.
به گزارش خبرنگار «آموزش و پرورش» ایسنا، هر چند هدف و مقصود نهایی از دادن تکلیف تعمیق یادگیری دانش‌آموزان و ایجاد رغبت بیشتر در آنها، در کسب آموخته‌ها و توانمندی‌های جدید است اما گاه ماهیت تکلیف و نیز در برخی موارد شیوه ارائه یا نظارت آن توسط معلم به گونه‌ای است که شرایطی خارج از مقاصد تعیین شده ایجاد می‌کند.
هنگامی که دانش‌آموز نمی‌داند چگونه می‌تواند تکالیفش را به درستی انجام دهد یا انجام آن را از توان خود خارج می‌بیند، یا وقتی معلم برای نظارت و بررسی تکالیف انجام شده دانش‌آموزان از شیوه‌های تحقیرآمیز و ترساننده استفاده می‌کند یا با بی‌تفاوتی از آن می‌گذرد و در برخی موارد هم به شکلی نادرست و حساب نشده کار بررسی تکالیف را به دانش‌آموزانی نامقبول می‌سپارد، این عوامل در کنار دیگر عواملی که به ضعف ماهیت یک تکلیف مربوط می‌شوند ممکن است در نهایت به سردی و گریزان شدن دانش‌آموز از انجام تکلیف بیانجامد و یک فرصت مهم و اثرگذار آموزشی از بین برود.
بر این اساس تبحر و توانایی معلم در تعیین تکالیف مناسب، نحوه ارائه آن و نیز نحوه بررسی و نظارت بر آن، بسیار تخصصی و مهم است. در شماره‌های گذشته به نکاتی در خصوص انواع تکالیف و ظرافت‌هایی درباره آن اشاره شد. این نوشته ادامه همان مطالب است.
از تدریس تا تکلیف
از میان انواع شیوه‌های تدریس، شیوه‌های اکتشافی جذابیت و کاربردهای فراوانی دارند. در این روش‌ها، غالبا دانش‌آموز بر اساس اطلاعات و توانایی‌های که دارد با محتوا و مفاهیم تازه‌ای آشنا می‌شود و به تبع آن به کشف تازه‌هایی در ذهن خود نیز نائل می‌شود. نمونه ساده آن هنگامی است که دانش‌آموز می‌تواند با کنار هم قرار دادن حروف انگلیسی، کلمه تازه‌ای بنویسد یا از طریق شنیدن یا خواندن دعاهایی متوجه انواع صفات خداوند شود.
برای این منظور گاهی لازم است دانش‌آموز پیش از ورود به کلاس درس، در مورد دانسته‌های خود تفکر کند یا با مطالعه یا انجام فعالیت‌هایی، بر اطلاعات و محفوظاتش بیفزاید تا با ورود به کلاس، توانایی مواجهه و کشف مطالب جدید را داشته باشد. در نقطه مقابل نیز گاهی ممکن است پس از خروج از کلاس و با آموخته شدن مفاهیم جدید، او به تجربه کردن دنیای تازه‌ای از فعالیت‌ها ترغیب شود تا به واسطه آن بتواند یادگیری آغاز شده را دنبال و گاه کامل‌تر کند.
در هر حالت به فعالیت‌هایی که دانش‌آموز باید آنها را در خارج از کلاس انجام دهد، تکلیف گفته می‌شود. تکالیف دسته اول، تکالیف آماده‌سازی نام دارند زیرا دانش‌آموز را برای دریافت مفهومی جدید یا مهارتی ویژه آماده می‌کنند. دسته دوم از تکالیف که با تنوع و ظرافت خاص تعیین و طراحی می‌شوند تکالیف خلاقیتی نامیده می‌شوند.
نکته مهم درباره این دو نوع تکلیف این است که به شیوه اکتشافی وابسته نیستند و ممکن است در سایر روش‌های تدریس هم استفاده از تکالیف آماده‌سازی و نیز خلاقیتی، یادگیری دانش‌آموزان را تقویت و تعمیق کند.
آمادگی برای یادگیری تازه
هنگامی که لازم است دانش‌آموزان برای دریافت درس جدید آمادگی‌های قبلی کسب کنند، از تکالیف آمادگی استفاده می‌شود. برای این منظور، راه‌ها و شیوه‌های متفاوتی وجود دارد. ساده‌ترین راه آن این است که معلم از دانش‌آموزان بخواهد برای جلسه بعد، پیش از ورود به کلاس، یک بار از روی درس جدید در کتاب خود بخوانند. در این حالت ساده، آشنایی کلی دانش‌آموز با محتوای درس جدید مورد نظر است. البته در چنین حالتی، امکان استفاده از روش تدریس اکتشافی وجود ندارد زیرا دانش‌آموز با مطالعه متن درس، کاملا با مفهوم جدید روبرو شده است. در شکل‌های خلاقانه و متنوع‌تر آن، نمونه‌هایی در ادامه می‌آید:
در کلاس تاریخ، دوره دوم متوسطه: در درس تاریخ دوره دوم متوسطه، معلم تصمیم دارد ظهور اسلام در عربستان را به شیوه پیش سازمان‌دهنده تدریس کند. به همین دلیل، به عنوان تکلیف از دانش‌آموزان می‌خواهد برای جلسه آینده، درس را مطالعه کنند. او برای این منظور نمونه یک چارت را آماده کرده که در آن به مفاهیم مهم و اساسی اشاره شده است. معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد هر یک از عبارات اشاره شده در چارت را در متن درس پید اکنند و سپس مفاهیم مهم دیگری را که در درس آمده است به آن اضافه کنند.
ظهور اسلام در عربستان: موقعیت جغرافیایی شبه جزیره عربستان، وضعیت سیاسی شبه جزیره عربستان، ویژگی‌های اجتماعی مردم عربستان در زمان ظهور و اسلام و ...
در کلاس زبان انگلیسی دوره دوم متوسطه، پایه دهم: قرار است دانش‌آموزان با زمان فعل گذشته کامل (ماضی بعید) آشنا شوند. به همین منظور، معلم چند صفحه از یک کتاب داستان به زبان انگلیسی را که در کتابخانه مدرسه موجود است و در آنها انواع فعل‌های ماضی را که در میان آنها ماضی بعید هم دیده می‌شود کپی می‌گیرد و به بچه‌ها می‌دهد.
سپس از آنها می‌خواهد با مطالعه این صفحات، افعال را به صورت جداگانه بنویسند و تلاش کنند با توجه به جمله، معنای زمانی آنها را حدس بزنند. در این فعالیت، دانش‌آموزان ضمن مرور دوباره افعال گذشته، متوجه تفاوت بین فعل گذشته ساده و گذشته کامل (ماضی بعید) می‌شوند و آماده دریافت بهتر این تفاوت در کلاس درس می‌شوند.
گاهی نیز با ترغیب دانش‌آموز به مطالعه درس، پیش از حضور در کلاس می‌توان زمینه بکارگیری روش‌های تدریسی چون اعضای تیم یا برگزاری طرح همیار معلم را مهیا کرد. در کنفرانس‌های دانش‌آموزی نیز آماده‌سازی دانش‌آموزان قبل از ارائه کنفرانس، از نوع تکلیف آماده‌سازی است. برای تاثیرگذاری و موفقیت بیشتر بهتر است همه دانش‌آموزان برای کنفرانس دادن به خواندن درس تشویق شوند و در کلاس، تعدادی از آنها مطابق برنامه مورد نظر معلم یا به صورت تصادفی، برای این کار انتخاب شوند. در این صورت امکان افزایش یادگیری همه دانش‌آموزان بیشتر خواهد بود.
نکته حائز اهمیت این است که زمانی تکلیف آماده‌سازی سودمند و کارا خواهد بود که رهنمودها، راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌های لازم در مورد چگونگی و چرایی انجام تکالیف کاملا برای دانش‌آموز تبیین شود و در ضمن ابتکار عمل، قدرت تخیل و روش شخصی وی نیز حفظ شود.
تکالیف خلاقیتی
به گزارش ایسنا و به نقل از شماره 33 رشد معلم، منظور ما از خلاقیت این است که در یک کار یا یک مساله به تعداد دانش‌آموزان یا افراد حاضر انواع و روش‌های گوناگونی وجود دارد. همین تنوع موجب جذب بیشتر یادگیرنده به یادگیری و تعمیق آن می‌شود. در مجموع زمانی که دانش‌آموز بتواند مفاهیم و مهارت‌های کسب شده در کلاس درس را با هم ترکیب کند و در راهی متفاوت به کار بندد، به تجربه تکلیف خلاقیتی دست زده است. تکالیف خلاقیتی ممکن است به صورت کتبی یا شفاهی یا به صورت انجام کار صورت پذیرند.
نکته طلایی آن است که با تنوع بخشیدن به تکالیف می‌توان زمینه تثبیت، آماده‌سازی، تداوم و خلق مفاهیم و مهارت‌ها را در فرآیند تعلیم و تربیت فراهم کرد.
