مهروماه

سَقِّز یکی از شهرهای استان کردستان مرکز شهرستان سقز است. شهر سقز بر روی دو تپهٔ طویل که رودخانهٔ سرپوشیدهٔ ولی‌خان از وسط آن می‌گذرد، بنا شده‌است. پستی و بلندی‌های داخل شهر و چشم‌انداز رودخانهٔ چم سقز از سرشاخه‌های زرینه‌رود، که از کنار این شهر می‌گذرد، از ویژگی‌های آن است. سقز در ناحیه‌ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم رشته کوه زاگرس واقع شده‌است.

این شهر با سنندج ۱۸۷ کیلومتر (از شمال) فاصله دارد و در استان کردستان است.

موقعیت

سقز در ۴۶ درجه و ۱۷ دقیقهٔ طول جغرافیایی و ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقهٔ عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۴۷۶ متر است و نسبت به تهران ۲۵ درجه و ۲۷ دقیقهٔ طول باختری فاصله دارد. در ناحیه‌ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم رشته کوه زاگرس واقع شده‌است. در جنوب این شهر، کوه‌های «هیجانان»، و در باختر آن، کوه‌های «مَلقَرَنی» گسترده‌اند.شهر سقز از شمال به استان آذربایجان غربی (شهر بوکان، حدفاصل ۳۵ کیلومتری)، از باختر به شهر بانه حدفاصل ۵۵ کیلومتری، و منطقهٔ ایل گورک و حدود شهرستان سردشت، از جنوب به منطقهٔ سَرشیو و مریوان، و از خاور به شهرستان دیواندره منتهی می‌شود.

فاصله شهر سقز از تهران ۶۳۰ کیلومتر می‌باشد که با آسفالت شدن مسیر بیجار به قیدار به ۵۷۰ کیلومتر کاهش یافته‌است.

وجه تسمیه

نام امروزینِ سقز از نام قوم سکا به یادگار مانده‌است، و «سکز» همان «ساکز» است. در روزگار مادها، سکاها فراوان به مرزهای ایران می‌تاختند.

هووخشتره، بزرگ‌ترین پادشاه ماد، در ده سال اولِ حکومتش موفق شد که رابطه‌اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به باختر ماد کوچاندند و این سرزمین را به‌نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به سقز معروف است.

کتیبه‌های آشوری مربوط به ۷۰۰-۷۵۰ پیش از میلاد از سکاها یاد کرده‌اند. آن‌ها در آن زمان در استپ‌های آسیای میانه زندگی می‌کردند و از تأثیر تمدن‌های بین‌النهرین بابل و آشور به‌دور بودند. آن‌ها تا حد زیادی تحت تأثیر تمدن برادران یک‌جانشین خود، مادها و پارس‌ها، قرار داشتند که در نواحی جنوب آن‌ها در فلات ایران زندگی می‌کردند. سکاها، مانند قوم خویشاوند خود، سرمتیان، از جنبش‌های مزدایی و زردشتی‌گری که سرانجام توانست اعتقادات مادها و پارس‌ها را دگرگون کند، به‌دور بودند.

هرودوت در کتاب چهارم در مورد این مردمان می‌نویسد:

درمورد سکاها حکایت دیگری هست که به عقیدهٔ من بیشتر مورد اعتماد است. موافق این حکایت، سکاها ابتدا در آسیا مسکن داشتند، بعد ماساگت‌ها آنان را بیرون رانده و سکاها از رود آراکس (همان جیحون) گذشته، به زمین کیمری‌ها وارد شدند. چون عدهٔ سکاها زیاد بود، کیمری‌ها مشورت کردند که چه کنند. مردم عقیده داشتند که برای خاک، خود را به خطر نیندازند، پادشاهان به‌عکس معتقد بودند که پای‌داری کنند. بین پادشاهانی که ترجیح می‌دادند بجنگند تا کشته شوند، اختلاف شد و به دو دسته تقسیم گشته با هم جنگیدند و همه کشته شدند. بعد مردم جسد آنها را دفن و اراضی خود را رها کره و سکاها آنها را گرفتند. هنوز هم در مملکت سکاها قلعه‌های کیمری وجود دارد…

روشن است که سکاها در تعقیب کیمری‌ها راه را گم کرده وارد آسیا و مملکت ماد شدند، زیرا کیمری‌ها در طول دریا حرکت کردند و سکاها به سمت قفقاز رفته و داخل ماد شدند. این روایت بین یونانی‌ها و بربرها خیلی شایع است.

هرودوت از تهاجم سکاها به ایران در دوران هووخشترهٔ مادی یاد کرده؛ در حالی که سپاه ماد نینوا پایتخت آشور را محاصره کرده‌بود. خبر تهاجم سکاها به آذربایجان هووخشتره را ناچار کرد از نینوا بازگشته تا از کشور خود دفاع کند، شکست مادها در جنگی که در نزدیکی دریاچهٔ ارومیه واقع شد، موجب شد سکاها به قدرت اول آسیا بدل شوند. از تاخت‌وتاز و غارت‌های آنان در کتاب ارمیا، از کتب مذهبی یهودیان، نیز یاد شده‌است. چند سال بعد، هووخشتره با کشتن رهبران سکاها موفق به شکست آنان شد. سکاها در روزگار مادها بارها به مرزهای ایران تاختند. آن‌ها گاه با آشور هم‌پیمان می‌شدند و زمانی به‌همراه مادها با آشوریان می‌جنگیدند. به دنبال حملهٔ مجدد آشور به مادها، خشتریته برای پایان‌دادن به حملات آشور با ماننا و سکاها پیمان دوستی بست و عملاً با آشور وارد جنگ شد. بعد از سکاها، کیمری‌ها (یکی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز) به منطقهٔ شمال‌غرب ایران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در باختر دریاچهٔ ارومیه و خاور آناتولی را نابود کردند. هووخشتره بزرگ‌ترین پادشاه ماد در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطهٔ خوبی با پروتوثیس پادشاه سکاها برقرار کند. هووخشتره ارتش خویش را به دو بخش پیاده‌نظام مجهز به نیزه و سواره‌نظام تیرانداز (شکلی که از سکاها آموخته‌بود) تقسیم کرد و دولت نیرومندی در ماد تشکیل داد. هووخشتره پس از انقیاد سکاها در ماد، گروهی از سکاها را به غرب ماد کوچ داد و این سرزمین را به نام آنان سکزی یا ساکز خواندند که اکنون به «سقز» معروف است. رومن گیرشمن می‌نویسد: سکاها در زمان اشغال ایران، سَقِز، ناحیه‌ای از کردستان را پایتخت خود قرار دادند، که الان نیز، با قدمتی ۳۰۰۰ ساله، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان به‌شمار می‌آید؛ چنان‌که آثاری از ایشان در آن حوالی پیدا شده؛ و گویند که کلمهٔ «سقز»، مشتق اسم «سَکا» است.

برخی دیگر معتقدند که واژهٔ سقز برگرفته از نام «سیاکسار» یکی از پادشاهان مادی است که یونانیان او را «سیاکس» خوانده‌اند.

آب و هوا
سقز زمستان‌هایی بسیار سرد دارد و براساس داده‌های سازمان هواشناسی، یکی از سردترین نقاط شهری ایران است. یکی از پایین‌ترین دماهای ثبت شده در این شهر ۴۵- درجهٔ سانتی‌گراد بوده‌است. به گزارش سازمان هواشناسی جمهوری اسلامی ایران شهر سقز به همراه شهر بستان‌آباد در استان آذربایجان شرقی که دمای ۴۶- درجه در آن به‌ثبت رسیده سردترین شهرهای ایران لقب گرفته‌اند.

اقتصاد

براساس برخی منابع، سقز در دورهٔ صفویه مرکز تجاری و داد و ستد در منطقهٔ شمال غرب ایران بوده‌است.

شهر سقز در ۵ کیلومتری جادهٔ بوکان دارای شهرک صنعتی است که از واحدهای فعال آن می‌توان به کارخانهٔ قند محمدی، کارخانهٔ کیک آسو، کارخانهٔ آب معدنی کیمیا، کارخانهٔ لبنیات پرشنگ، کارخانهٔ روغن موتور شیما نول، کارخانهٔ فیلتر خودرو ایزیرتا، و کارخانهٔ لامپ کم‌مصرف اشاره کرد. بازار در سقز نقش محوری دارد و یکی از ارکان اصلی این شهر در محل کنونی است. بازار سقز از چند بازار کوچک دیگر تشکیل شده که براساس کالاهای عرضه‌شده و فروشندگان تقسیم‌بندی شده‌اند. از میان این بازارها می‌توان به «بازار بالا» که محل عرضهٔ کالاهای لوکس است، همچنین «بازار پایین» که محل عرضهٔ کالاهای سنتی مانند پارچه، لوازم عروسی و اقلام کشاورزی است اشاره کرد. در کنار این دو بخش بزرگ، چند بخش دیگر هم وجود دارد، مانند بازار یهودی‌ها (که هم‌اکنون محل کار خیاطان مسلمان است) و قازاخانه (معروف به «شیطان‌بازار») که امروزه به‌طور گسترده‌ای مورد بازدید مسافران قرار می‌گیرد. 

اماکن تفریحی و گردشگری

از جمله اماکن تفریحی سقز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- دریاچهٔ لَگزی

- پیست اسکی سقز یا وزنه واقع در گردنه خان در محور سقز-بانه؛ این پیست در ضلع شمالی کوه وزنه واقع است که از لحاظ برفگیر بودن بیش از ۶ ماه از سال قابلیت اسکی دارد. ارتفاع قلهٔ آن ۲٬۷۰۰ متر از سطح دریاست و طول پیست ۱٬۲۰۰ متر می‌باشد. این پیست به‌صورت خصوصی توسط شرکت تعاونی آرو احداث شده‌است.

- پیست اتومبیل‌رانی و موتورسواری سقز

- پیست تریال مجموعهٔ کاوه، سه استخر و مجموعهٔ تفریحی ـ تجاری. در شهریور ماه ۱۳۹۴ در مجتمع زوزان توسط بخش خصوصی تأسیس شد و دارای بازی‌های متنوع و جذابی برای تمامی رده‌های سِنی است.

- استخر سرپوشیدهٔ کاو و یک استخر روباز شایلو که در سال‌های اخیر استخر شایلو به مجموعهٔ پرورش ماهی تغییر کاربری داده‌است.

- پیست اسب‌سواری و اصطبل جنب استخر شایلو

- مجموعه هتل کورد سقز

روبروی رودخانه سقز و مجموعه پارک‌های این شهر، دارای مجموعه آبی (سرسره آبی) رستوران ایرانی و ایتالیایی، دو کافی شاپ، فروشگاه، پارکینگ سرپوشیده واقع در میدان مادر 

اماکن تاریخی

قلعهٔ زیویه
غار کرفتو
مسجد دومناره
خانه گمانگر (عبدالخالق گمانگر)
حمام حاج صالح
مسجد ترجان
کاروانسرای تاجوانچی
بازار سقز
قرآن تاریخی شیخ حسن مولانا آباد

مناطق گردشگری و دیدنی

تپه باستانی زیویه
حمام حاج صالح
مسجد دومناره
مسجد و مدرسه روستای تر جان
قرآن مشهور شیخ حسن مولان‌آباد
قلعه باستانی کلتپه

کوه‌ها و مناطق طبیعی سقز

کوه نه که روز
کوه روش
کوه سلطان
کوه عبدالرزاق
کوه خان و وزنه
کوه جا قل
کوه ونوشه